KRISTAQ TURTULLI/

I ati, Shtjefën Tota, u vra përpara syve të tij për gjakmarrje kur Marku ishte fëmijë i vogël. Krisma e pushkës u ndje e thatë, fërshëlleu si nepërkë dhe përcëlloi ditën e mugët e të ftohtë të prag dimrit. Shtjefni u ndeh dhe mbërtheu gishtërinjtë në gjoks si të shkulte plumbin. U lëkund disa herë, ktheu sytë nga i biri, donte ti fliste, nuk mundi. Ra përmbys si lis i prerë, i mbytur nga gjaku, pranë përroit të Zefit të vogël, në këndin e shtegut të verbër. Plumbi e pat marrë në gjoks. Qesja me kripë blerë në pazar, i shpëtoi prej duarsh, ra në përrua dhe u tret në çast. Fëmija klithi i llahtarisur, i përmbytur nga lotët, mbërtheu krahun e pajetë të atit dhe bërtiste:

-Tatë, të lutem, ngrehu!

Pranë fëmijës u ndeh një hije e rëndë, shtypëse, me pushkën e madhe në dorë. Marku donte ta shihte vrasësin e të atit por ia vrau sytë dielli i fortë. E qëlloi disa herë me grushtet e vegjël në këmbë.

-Hesht, voc,- foli mbytur vrasësi. Ai qëndroi gjithë ditën e perëndisë në pritë dhe gjymtyrët i ndjente pothuajse të mpira. Kur e pa objektin që do vritej tok me fëmijën, u tundua keqas. Oh, e shitoftë zana, – shfryu me inat dhe pastaj shau ditën dhe motin, por durimi i ish sosur dhe nervat i kish të lodhura. Tyta e pushkës lëvizi horizontalisht, preu horizontin dhe gishti i lëvizi plogështish në këmbëz. Krisma e pushkës e tronditi, i shungulloi në kokë. Atje përtej viktima ra si dru i prerë. Mbështeti fundin e kondakut të pushkës dhe u ngrit me vrull.

-S’kam më tatë,- qante fëmija dhe vazhdonte ta qëllonte me grushtet e vegjël.

-Nuk kisha çka me ba. Or ti fëmi, morti kërkonte mort,- mërmëriti me dhembje marrësi i gjakut. Vështrimi i tij nuk kish urrejtje, ish i zbrazët, si të kish bërë vend në kokërdhokë cepi i mprehtë i kosës së vdekjes. Sklepat e hirta  vareshin si kortina në cepat e syve. Vrasësi u kollit, derdhi ujin e qelbur prej opingave dhe shmangu fëmijën me lehtësi. Ktheu mbarë trupin e të vrarit, ia mbështeti pushkën tek koka, pastaj kapi Markun përdore që dëneste, e nxori në krye të rrugës së fshatit dhe i tha:

- Shko, voc, shko në shtëpi. Tregoi lokes për vrasjen dhe të lajmërojë mortin në fshat.

Marku i vogël qëndronte  i hutuar, ulur në postafin e gurtë poshtë, pranë shkallëve dhe risillte nëpër mend, fërshëllimën e befasishme të plumbit, lëvizjen e kalamendur të babës, shkundjen e mundimshme, ofshamën, rënkimin dhe rënien me zhurmë  si lis i prerë përfundi. Përsëri  fëmijës i dukej krejt e pamundur të vritej baba dhe të mos ngrihej më ngaqë i pëlqente ta krahasonte me kreshnikët e bjeshkëve, Mujin dhe Halilin. Marku priste që baba të çohej me vrull, të fshinte gjakun prej trupit, të lante fytyrën e rreshkët, të mbërthente gjakësin për gryke dhe të merrte vrapin drejt bjeshkëve dhe zanave.

Lart në kullë kishte shpërthyer kuja e madhe. Babë Shtjefni nuk bëzante, i mbështjellë me çarçaf të bardhë. Lokja Drande, nuse e re dhe gjyshja shkulnin faqet dhe flokët. Gjyshi plak Pjetër gjunjë mbledhur, dyllë i verdhë, ballin e rrudhur e kishte mbështetur mbi grykën e pushkës, psherëtinte:

‘A nuk thashë se ish pushkë e keqe ajo qi ra,’ mërmëriste me vete me sytë e ngulur në frëngjinë e ngushtë. ‘Pushka e keqe i kositi jetën tim biri.’

Marku nëpër mjegull dëgjoi shungullimën  e fortë që po përhapej nëpër fshat:

-Hej, hej, Simon Shkaba vrau Shtjef Totën!

Oshëtima e vrasjes së Shtjefën Totës shkundte kullat  dhe përplasej në malin e lartë të Shën Ndreut.

Gërvishti me shkop dheun e butë, bëri vija të shtrembra në tokën e fortë dhe nuk po kuptonte përse bërtisnin aq fort të rriturit, bashkëfshatarët e babës, përhapnin zëçjerrë lajmin ogurzi nga kulla në kulle, kur njëri prej tyre i vrau babën.

Gjyshi plak Pjetër Tota ja dha besën njëzetekatërorëshe familjes vrasëse, por nuk premtoi se do të jepte besën e madhe, tridhjetëditëshen të kërkuar prej katundit. Qe gati të përzinte dërgesën e katundit me të shara e të bërtitura, por kanuni i qëndronte mbi krye si sfinks i tmerrshëm dhe do ta ndëshkonte. Edhe ai, dikur, si gjithë të tjerët e kërkoi me të drejtën e kanunit besën e vogël dhe besën e madhe dhe iu dha prej familjes së viktimës. Prindi plagëhapur në zemër qe i dërmuar, i  brengosur së tepërmi. I shpartalluar, që plumbi i shpejtë si vetëtima i gjakësit nuk shkoi të merrte jetën e pavlerë të një plaku me një këmbë në varr, që e kish ngrënë me kohë kullotën. Por qëlloi keqas, pa mëshirë, i shkurtoi jetën djalit të tij, trimit, të mirit, në lule të burrërisë.

Shtjefën Tota u varros në varret stërgjyshore, ceremonia u mbyll me lot dhe dhimbje. Marku i vogël, i mbajtur në krahë nga nëna, Drandja, vështronte i përhumbur turmën e malësoreve që përshëndoshnin pjesëtarët e familjes së tij, me sy të akullt, shprehje të ngrira, shpërndaheshin kokulur pishtarë ndezur, një nga një e dy nga dy nëpër shtigje e monopate dhe humbisnin në mjegull. Ato ditë ra shumë mjegull dhe ish lagështirë e madhe. Ditën e nesërme pleqësia e katundit erdhi përsëri në kullë për të marrë besën e madhe, tridhjetëditëshen. Fshati dhe pleqësia ishin te shqetësuar, ngaqë e njihnin mirë mërinë e plakut Pjetër dhe mund të derdhej shumë shpejt gjak, nga sa ish e nevojshme dhe e pranueshme prej kanunit. Zerrja, nëna e vari këmishën e përgjakur të djalit, Shtjefnit, lart në katin e sipërm të kullës siç e kërkonte kanuni.

-Pjetër, përse nuk e jep besën e madhe?- e pyeti për herë të tretë plaka, e shoqja Zerrja, përpara se të binin të flinin:- I miri ynë, djali Shtjefën, që më hëngrët mortja, i vuri shpatullat dheut. E për ne, more burrë, nuk ka shumë rëndësi një ditë apo tridhjetëditë.

-Nuk e sheh, jam i sëmurë dhe nuk e di a do jetoj pas tridhjetë ditëve, të marr hakun e djalit,- i tha gjyshi Pjetër. Hoqi me vështirësi tirqet dhe duke rënkuar u fut në shtroje.

 Të dy pleqtë nuk fjetën gjatë natës. U çanin kockat, u therte zemra, merreshin me kujtimet e njerëzve të vrarë në vite dhe së fundi me birin e porsa mbuluar prej dheut të shkrifët. Ndërsa këmisha, e rënduar prej gjakut, lart në katin e sipërm, tundej dhe gjëmonte prej erës së fortë. Dhoma ishte e ftohtë dhe mola gërryente me zhurmë monotone musëndrat. Shtjefni, djali i tyre i dashur u kish premtuar prindërve, se do sillte një mikun e tij nga qyteti, usta të mirë, tu  ndërronte çatinë dhe gjithë faqen kullës së tyre të vjetër, nga brenda dhe jashtë.

Gjyshi Pjetër Tota dëgjoi këshillën e dhembshur të plakës, nënës së të vrarit. Nuk mund të ngjallej i biri i vrarë në gjakësi, në tridhjetë ditë dhe as në njëmijë vjet. Ai ishte burrë malësie dhe nuk mund të dilte jashtë vetes dhe ligjeve të ngurta të kanunit, paçka se nuk i besonte pleqërisë, plagëve të vjetra dhe shëndetit të rënduar. Zëshuar, kokërënduar, duke tymosur duhan të fortë, me vështrim të murrëtyer u dha të dërguarve të pleqësisë së katundit besën e madhe, tridhjetëditëshen. Të dërguarit ikën me  nxitim dhe përhapën lajmin në katund. Plaku Pjetër i ndoqi me sy mospërfillës. Ai edhe pse po vyshkej, po thahej e mplakej dhe ish me një këmbë në varr, nuk e kuptonte fort mirë mokrën lëvizëse të kësaj mendësie, shoqërie kanunore. Pleqësia e katundit, e flamurit e deri lart në kullën e Oroshit. Kur ishin kaq të  vendosur, vendimmarrës dhe kompaktë për atë që duhej dhe ishte e domosdoshme të kërkonin, të merrej fjala dhe besa, në interes të përkohshëm të familjes së vrasësit, përse nuk mundnin të ndalnin vetë gjakmarrjen, si plagë që kosiste familje dhe fise të tëra?

 Gjyshi Pjetër u mbyll në dhomë dhe qëndroi në heshtje në vetmi duke shtrënguar pushkën e gjatë me sytë e ngulur larg në anën tjetër të fshatit mbi kodër, në mugëtirë, ku ish kulla e Simon Shkabës. Kishin rreth katër breza dhe ishin bërë shumë vrasje, hapur, mbuluar dhe humbur varre, që kur filloi hasmëria me atë kullë të hirtë. Atij nuk i kujtohej saktësisht si lindi hasmëria dhe vrasjet e pandërprera mes dy kullave. Robt e dy kullave asnjëherë nuk kishin marrë mundimin të gjenin shkakun dhe fillesën e kësaj hasmërie dhe kasaphane, por merreshin me pasojat e viktimat dhe këmishët e përgjakura tundeshin prej erërave të forta derisa zverdheshin në pritje të marrjes sërishmi të gjakut.

Plaku Pjetër bridhte me hapa të ngadalta, i vetëm nëpër monopate dhe rrugë të hapura, me pushkën në krahë. I rënduar nga brengat dhe mendimet, por jo pranguar prej frikës së pritës dhe fërshëllimës së plumbit. Nuk ia u kthente përshëndetjen bashkëfshatarëve. Tre herë u ndesh ballë për ballë, në shtegun e verbër me gjakësin e të birit, i cili ecte i shkujdesur, ngarkuar me trasta. Plakut Pjetër instinktivisht i shkoi dora tek pushka dhe gishti i shkau tek këmbëza e ftohtë. Dalloi hapur tek tjetri frikën e pritjes së plumbit dhe të vdekjes. Për dreq nuk kish përfunduar akoma besa e madhe, tridhjetëditëshe. Pjetri nuk ish nga ata që shkelnin besën. Kish bërë vaki dikur që shkelej besa në momente të mjegullta çmendurake, ishte zbrazur arma. Shkelësi i besës ish përndjekur me mënyrat më të ashpra, megjithëse ish përpjekur të mbrohej duke thënë se: gishtin në këmbëzën të pushkës e urdhëroi  makthi i gjakut të mpiksur dhe jo ndërgjegjja.

E ftohta erdhi shumë shpejt, në fund të muajit tetor dhe ndërkohë përfundoi besa e madhe tridhjetëditëshe. Ra dëborë e madhe, u bllokuan rrugët dhe pemët u shqyen më dysh prej peshës së rëndë. Gjyshi Pjetër e priti me ankth dhe pagjumësi. Për të marrë gjakun e të birit Shtjefnit, pastronte dhe ripastronte pushkën e vjetër. Vendoste mjekrën mbi dy duart e rreshkura, kockore dhe vështronte pushkën. Si ti lutej mos më turpëro, por të qëllo drejt e në shenjë, sepse po ti shkonte plumbi huq, ish plak dhe nuk kish këllqe ta shlyente. Këmisha e varur në katin e sipërm ish zverdhur dhe prindin e dërmonte. I biri i vrarë e ftonte të merrte gjakun.

Me ndërprerjen e borës dhe zbutjen pak të motit, Plaku Pjetër u ngrit herët në mëngjes, pa kënduar gjeli, u vesh, piu me nxitim një gotë me çaj të nxehtë mali dhe doli me pushkën në krah. Plaka Zerre i ra pas duke fshirë sytë e dobëta dhe këshilluar me zë të ngjirur që ta linte pritën për një ditë më të ngrohtë, por plakut nuk i durohej sa të vinte shpagimin në vend, të merrte hakun e djalit. Pastroi dëborën, bëri një ngrehinë të vogël ku të vendoste grykën e pushkës dhe zuri pritë duke e llogaritur me mend që ta vriste vrasësin e të birit pikërisht në përroin e Zefit aty ku u këput jeta e të birit, Shtjefnit. Dikur syrin e pushkës e kish të mprehtë, si sy shqiponje, por tani shikimi i ish rrëgjuar, mpakur prej pleqërisë. Fryu erë e fortë, plakut po i thaheshin duart, këmbët dhe i kërciste nofulla pa dhëmbë. Gjakësi po vonohej ti dilte në shteg dhe dita po ikte. Një herë iu duk sikur hasmi po vinte me hapa të mëdhenj, si ti gëzohej pritës së tjetrit, por ishte veçse një përshtypje e zbehtë dimri. Shpresa se mund të shfaqej tutje në horizont gjakësi i djalit iu davarit shpejt. Vështroi rreth e rrotull, ishte vetëm në mes të masës së pamat të dëborës. Kullat e katundit dukeshin si pika të vogla të zeza. Herë si brumbuj, që iknin me nxitim në radhë njëra pas tjetrës, treteshin në sfond përpiheshin prej bardhësisë së lodhur të dëborës.

Kur iu prenë shpresat, mezi mundi të dallonte me sytë e lodhur siluetën e Simon Shkabës teksa ecte me nxitim në majat e gishtave të këmbëve, sikur kërcente mbi susta. Pjetrit i rrahu zemra me forcë dhe e mbërtheu një ankth i tmerrshëm, triumfi i pleqërisë. Mjekra dhe duart po i dridheshin prej të ftohtit të dimrit dhe padurimit. Mos më korit, mos më korit, të lutem. Futi fishekun në gojë të pushkës. Ç’ishte kjo dridhje kaq e madhe që e kish përfshirë! Oh, oh! Udha ngrihej dhe ulej si të ish e lëvizshme. Mblidhe veten Pjetër, dale, e futa në shënjestër, hë! Plaku  mori shenjë, qëlloi. Por ai nuk u mbush me frymë dhe shfryu kur lëvizi gishtin në këmbëzë dhe pushka prej forcës e goditi në sup dhe e flaku tutje, ndërsa plumbi shkoi në ajër.

Simon Shkaba sa dëgjoi krismën e pushkës mbajti këmbët, ngriu dhe vështroi andej nga u dëgjua krisma. I tmerruar kontrolloi me duar trupin e tij se mos e kish kafshuar diku plumbi. Kur pa që nuk kish asnjë gjurmë gjaku, morri frymë i lehtësuar. Hodhi trastën mbi supe dhe pa parë prapa ia krisi vrapit si lepur drejt shtëpisë nga frika e ndjekjes në fluturim të ndonjë plumbi të dytë.

Po binte muzgu i mbrëmjes. Erërat e forta hynin me uturimë nëpër frëngji dhe plaku Pjetër nuk po kthehej në shtëpi. As dhe lajmi i vrasjes së Simon Shkabës nuk po dëgjohej të shpërndahej nëpër kulla. Plaka Zerre dhe nusja nuk guxonin të dilnin  prej kulle, vështronin njëra tjetrën dhe nuk bëzanin. Pritat e burrave me syrin në shënjestër të pushkës dhe gishtin në këmbëz nuk përcëllohen fort prej erërave, ani pse Pjetër Tota ish plak i rrëgjuar dhe me prostatë.

Filloi të binte dëborë e rëndë, me flashka. Plaka Zerre, e merakosur, shtrëngoi mjekrën çekiç dhe i bëri zë nuses Drande të vishej. Të dyja gratë, e reja me të vjetrën, dolën së bashku të kërkonin plakun Pjetër, nëpër shtigje të verbëta, ku mund të bëhej prita dhe të vritej hasmi. Dëbora po hidhte gunën e trashë mbi kodra, prita, brigje dhe pyje. Terri i natës zuri të kafshonte  me dhembë të hidhur pelin e të ftohte akull kryqet e të dy grave të  mërdhira. Drandja ngriti pishtarin lart dhe flaka e portokalltë lëpiu me gjuhë dëborën e bardhë. Plaka Zerre shkau dhe ra si topth mbi dëborën e butë. E reja i futi krahun dhe e ngriti pothuajse peshë. Të dyja u shtynë drejt daljes së katundit. Ngjanin si silueta të holla të ndjekura nga përpëlitja e mekur në një flake pishtari.

 I ranë mes përmes monopatit të Kryqeve. Plakun Pjetër e gjetën në  shtegun e Zefvoglit të mbuluar nga dëbora dhe gjysmë të kallkanosur. Të dyja gratë e mbartën plakun në kullë. I fërkuan duart dhe këmbët e ngrira me lesh dhie të palarë, dhe i dhanë çaj të ngrohtë. Plaku Pjetër hapi sytë përgjysmë, ja nguli shikimin e shuar së shoqes. Lëpiu buzët e holla, të përthara dhe mërmëriti:

-Oj gru, më thuj, e vrava hasmin?

-Ëhë, e vrave,- e gënjeu plaka dhe kafshoi me forcë mishtat e dhëmbëve,- fli tani.

-Ah,- ia bëri plaku i lehtësuar dhe mbylli sytë:- Do bëj mirë të fle.

Plaka Zerre shtrëngoi mjekrën çekiç të mos klithte. Eci mespërthyer, krahëvarur dhe shkoi në dhomën e miqve. Shtyu derën me shpinë e mbylli dhe rrahu me grushte kokën. Çori me thonj fytyrën e rrudhosur. Lotët e mëdhenj zbutën lëndimin e fytyrës dhe të trupit. “Pse e lashë plakun të ikte mes dëborës, pse?” këlthiti.

Nga Vjollca TIKU PASKU/

Harpa magjike e krishlindjeve tingëllon,/

valët qiellore e përhapin nëpër vezullime./
Nata e bekuar rilind,/
për vite e veshur me yje./

Zëri i urimeve përhapet,si mëndafsh,/
të mbështjellë zemrat ngrohtësisht,/
me kundërmim,/
aroma e parfumit engjllor/
të mbështjellë shpresat
me dritën e besimit,
në përjetësinë e shpëtimit.

Urimi ushton,
rritet nga toka në qiell,
natë e ëmbël krishtlindjesh gëzon,
çdo shpirt,
në fjongon e frymarrjes tokësore.

Atherë ngjitem në qiell,
dhe puth çdo yll, me buzët e mia,
teksa flurojnë të kuqe shkëdijat,
e bien: “GEZUAR !!!…”

Vjollca Tiku Pasku

Vullnet Mato/

 NJERËZIT E EGËR/

 Njerëzit e egër/

s’ishin aq të egër,/

sa modernët e sotëm./

Bukuroshet epshndjellëse,/

pas shfrimit, nuk i vrisnin./

Rivalit egërshan,/

nuk ia hiqnin nga trupi kokën/  

dhe nuk përdhunonin/

vogëlushët e egër të fisit./

Nuk u vinin zjarr shpellave,

as kasolleve të tjetrit.

Grave u linin punët e lehta

përqark lëkurëve. 

Nuk i linin pa fruta

dhe pa mish gjahu të vjetrit.

Nënat nuk hidhnin

foshnjat e gjirit shkurreve.

Femrat e reja linin ç’kishin,

në sytë e lakuriqësisë, 

por nuk i tërbonin meshkujt

me kureshtje formale,

me dy gisht reçipeta

te sumbullat mbi sisë

dhe me një rrip të hollë

mbi foletë gjenitale.

Njerëzit e egër

nuk i shkatërronin

sendet e bashkësisë,

për të pohuar tek i pari 

besnikërinë e verbër.

Ata u faleshin kafshëve

vizatuar mbi shkëmbinj,

por nuk figuronin prijësin

në çdo perimetër.

Ata kishin në tru botëkuptimin

primitiv të një turme.

Por nuk lakmonin të kishin

shumë shpella me dritë.

Nuk laheshin e lyheshin,

me kremra e parfume,

trupin e linin si kafshët, pis,

por binin erë njeriu në shpirt…

POETI QAZIM SHEHU NE SOFREN POETIKE TE DIELLIT/

ÇUÇURITJE/

Siç çuçurit kroi me rrjedhën e paktë,/

Eja të rrimë bashkë këtë natë./

Ta ndiejmë si rrjedha ikën e zhduket në bar,/

Ashtu të rrjedhë te ne freskia e natës së parë./

Dhe duke çuçuritur të gazmuar/

Veten ta ndjejmë të rrëzuar,/

Në barin e jeshiltë të kujtesës,/

Në honet e ngrira të mbijetesës,/

Dhe të rrjedhim gjersa të shkojmë,

Tek deti i madh , mos harrojmë,

Atë rrjedhën e hollë mbi bar,

Fshikullin e ujit lozonjar,

Në thellësitë e errta ku do zbresim,

Marrëzitë trallisëse mos na përqeshin.

Ne s`jemi njerëz të mëdhenj,

Le të ngrihen ngjarjet si shkëmbej,

Na mjafton veç një çuçurimë ,

Të na flladisë dashurinë….

ATDHEU

Çdo ditë e ndërtojmë nga pak,

Për ta prishur dyfish kur duam,

Si të ngrinim një statujë në park,

Në një tokë që luan.

Dhe e sajojmë Itakë të shpikur,

Dhe mall e dhembje e dashuri,

Kozmopiltin më të çmeritur,

E bindim me rëndësinë etij.

Kur të joshur  jemi gjer në skaj,

Pa një dyshim ,pa hamendje,

Dhe pse e duam ,pse prandaj,

E mbajmë si diell nëpër mendje.

Dhe nuk e dimë kur do e sjellim,

Portretin e tij më të plotë,

Por e ndjejmë  se sado bredhim

Vetëm nga ikjet e mësojmë…

TIRANI E BUKURISË

Kjo botë ka shumë tirani,

Tirania më e madhe je ti, bukuri,

Se shkon pa aresye dhe shijohesh,

Në prehër të arrogantëve ngrohesh,

Dhe kur të kapim bëhesh më e madhe,

Më e mistershme ,më lozonjare.

Duke kujtuar se të kemi ,na ik,

Dhe duke na ikur na tërheq,

Si një mirazh me vesë për dreq.

Dhe ne s`ngopemi me ty kurrë,

Grua qoftë apo burrë.

Dhe ti faj s`ke aspak,

Për dobësinë tonë merr hak.

Në botë ka shumë tirani,

Veç tirania jote meriton lavdi…

DEGË E THYER

Një vijë e drejtë ku fillon me të qara,

Segmentet e jetës ngjiten me pikëza rrufeje.

Si vijat e horizontit i vizatojnë malet

Me një kryeneçësi me brerore reje.

Nëse kjo jetë do vazhdonte drejt pa segmente

Shpesh thyerlarguar nga dorë e fatit,

Atëhere jeta s`dihej ku do na gjente,

Braktisur prej nesh nga monotonia e flashkët…

PSHERËTIMA

Një psherëtimë me një ndjesi falje midis,

I ngjan një hapësire ku një filiz buis.

Një psherëtimë pa keqardhje të thellë,

I ngjan tronditjes së kokrrës së mbjellë.

Dhe sa lule do çelin pastaj, sa fruta e bukuri,

Kaq të mundura pa psherëtimën ku falja si brilant i rri

KJO PEMË

Kjo pemë dhe pema tjetër,

Dhe tjetrën që shkuli stuhia,

Na kujtojnë një trini të vjetër,

Një herioglif shpirti sa dashuria.

Dy të parat në këmbë,

Njëra tjetrën dot s`ndihmojnë,

E nga kjo qajnë rëndë,

Lotët e gjetheve lëshojnë.

Mbi trotuarin pllakashkulur,

Dhe mbi asfaltin e vjedhur,

E mbi rrëkezat ku loti i pemëve,

Të tjera, është derdhur…

MJALTI I BUZËVE

Ti mjalt i mjaltit ,ëmbëlsirë,

Që turbullon, ofshan e shkon,

Një pikë helm me plot dëshirë,

E derdh në fjalë plot pasion.

Dhe kur kujtohesh të gjesh fjalën

Ajo diku është marrosur

Dhe gjithë imazhet që u ngjallën,

Në shtrate ikjesh për t`u sosur.

Në shtrate ikjesh plot me gjemba.

Ti mjaltë i mjaltit me mjaltë brenda,

E thua fjalën edhe shkon,

Po mjalti i buzëve s`të mjafton…

I FLAS ERËS

I flas erës fjalë dhembshurie,

Kështu duhet të ketë folur edhe Lasgushi.

Ai i kërkonte fjalë dashurie,

Në cep të gjolit si gushkuqi.

Dhe era sillet kapedane

Pa ndjerë keqardhje për askënd,

I sheh kufijtë si burg, hapsane

E ngaqë si shemb veten çmend…

MASKA

Gjithnjë më pëlqen të vë një maskë,

Duke kujtuar se shëmtisë ia hodha,

Pa u kujtuar se në prehër të saj rashë,

Kur veten se njoha e tradhtova.

Pataj kujtohem e maskën hedh,

Gjithë neveri, i penduar,

Si në një kanal mbuluar me gjeth,

E hedh një hap bie i rrëzuar

tregim nga Teodor Keko/

Ferit Ferra lindi një ditë të acartë dhjetori pranë oxhakut me një lopë te koka, gjithashtu mbarsur rëndë, në vend të mamisë. E para, që e lëpiu, ishte lopa, e cila e vështronte pa nxjerrë tingull me sytë e saj të mëdhej gjysmë të fikur, duke menduar ndoshta mundimet, që do të hiqte ajo vetë pak më vonë. Nuk kishte telefon në fshatin e thellë të ngritur kush e di pse rrëzë shpateve të thikta të Tomorrit, siç nuk ka ende as sot, e as bëhet fjalë të merrje rrugën deri në qendrën e kooperativës, ku ndodhej e vetmja mami e zonës: dëbora pat mbuluar edhe dritaret e kateve të dyta të shtëpive me gurë e rrasa.

Me të mbaruar punë me foshnjën e porsalerë, nëna e tij u detyrua të ngrihej prapë, sepse i erdhi rradha lopës për të lindur. Ajo polli viç të bukur mashkull, të cilin e therën pas një viti plot dhe e varën në çengel në bodrumin e ftohtë.

Feriti u rrit si gjithë fëmijët e tjerë të zonës, duke vrapuar pas kafshëve të shtëpisë e zogjve të pyllit, deri sa u bë për shkollë. Në fillim në fshat, pastaj në qendër të zonës, dy orë larg më këmbë, ai mbaroi klasën e tetë shkëlqyeshëm. Pak nga kjo arsye e shumë, sepse familja e tij i kishte nja dy miq në Komitetin Ekzekutiv të rrethit, atij i dhanë një bursë për të vazhduar politeknikumin në Tiranë për elektronikë dhe kështu fëmija, që kishte filluar të hidhte shtat e të bëhej një djalë balash, u nis me një boçe plaçka për në kasaba, siç shpreheshin pleqtë e fshatit.

Pa kapërcyer mirë qafën mbi fshat, ai u betua me vete, se nuk do të kthehej më në humbëtirën që po linte pas, ndërsa puna e dytë, që bëri, ishte gënjeshtra e thënë shokëve të rinj të konviktit, se ai vërtetë e kishte emrin Ferit, por nga koha e fëmijërisë e patën thirrur të gjithë Riti. Kështu e ndërroi emrin shpejt e shpejt.

Në shkollë ai mësoi ditë e natë dhe, pa mbaruar ende vitin e parë, u bë një teknik i shkëlqyer për riparime radiosh e televizorësh. Shkathtësia dhe talenti i tij i ra në sy profesorit të Ritit, një mjeshtër në këtë fushë, që kishte aq shumë kërkesë për njerëzit, sa nuk ia dilte dot vetëm, dhe ai, pasi njohu dëshirën e djalit për të mos u kthyer në fshat gjatë pushimeve verore, e pajtoi në punë në dyqanin e tij me një rrogë të mirë. Kaq i zellshëm u tregua Riti, sa profesori vendosi t’ia japë rrogën në vazhdimësi, pasi me këtë ndihmës ilegal ai jo vetëm kishte tani shumë më pak punë, por edhe fitonte shumë më tepër lek.

Kjo histori vazhdoi gjatë të katër viteve në shkollën teknike dhe Riti ia doli të pranohet në Universitet për elektronikë, sigurisht i ndihmuar nga rezultatet e shkëlqyera dhe klientët e tij të profesorit. Atë vit, kur filloi studimet e larta, i vdiq babai, por ai nuk shkoi as në varrim e as për ngushëllim. I mbushi mendjen vetes, se rrugët qenë të zëna nga dëbora, ndërkohë që lajmin e kobshëm nuk ia tregoi askujt.

Pa hequr dorë nga riparimi i televizorëve, ai ia mori dorën shpejt edhe kompjuterave dhe, pa mbaruar vitin e parë të studimeve, siguroi një punë me kontratë në PTT-në qëndrore të asaj kohe. Lekë kishte pa hesap e shoqet nuk i mungonin, se ai nuk kishte turp e shtinte me çifte, duke ia kërkuar kujdo që i dilte përpara, e duke mos u fyer asnjëherë nga refuzimet, por Riti sërisht nuk ndjehej i kënaqur. E kuptonte se vajzat e Tiranës, pavarësisht se ai i kishte futur në shtrat e i pat trajtuar në mënyrë të shkëlqyer, i largoheshin, sapo merrnin vesh nga ç’fshat i humbur vinte. Pikërisht, kur ai po vriste mendjen, se si mund ta fshihte origjinën e tij, siç kishte fshehur emrin e vërtetë dikur, plasi revolta e studentëve dhe Riti e preu me mendje, se nuk duhej ta humbte këtë shans, pavarësisht se ai e kishte pasur gjithmonë xhepin plot dhe i lutej përnatë Allahut ta trajtonte në këtë mënyrë gjithë jetën. Ai punonte mirë me bërryla, deri sa doli në ballë të lëvizjes studentore, firmosi me ngut anëtarësinë e 300 themeluesve të një parite opozitare dhe, sa shihte ndonjë kamera televizive përreth, do bënte çmos t’i dilte portreti në ekran.

Ai donte të bëhej deputet dhe bëri maksimumin, që partia ta vlerësonte, mirëpo kjo përçarje e madhe nuk i eci. Për këto lodra ai ishte akoma amator. Atëherë ai bëri sikur u ofendua, bërtiti koridoreve të partisë e tavolinave të kafeneve, se atë nuk e donin, nga që ishte antikomunist i vërtetë, dhe dha dorëheqjen nga partia.

Një vit më pas Riti përfundoi studimet e larta dhe menjëherë, me të gjitha lekët e mbledhura nga puna gati tetëvjeçare, jo pak për atë kohë, themeloi një firmë private me destinancon import kompjuterash e riparim të këtyre pajisjeve. Ai mblodhi disa lekë borxh me përqindje dhe puna filloi t’i ecë mirë, se kërkesa kishte boll e ai dinte t’i gllabëronte fondet shtetërore për këtë punë, duke ua mbushur mirë xhepat nëpunësve të shtetit, por, megjithëse kontua e tij bankare ishte majmur tamam, ai prapë ndihej i pakënaqur: e nuhaste se qytetarët nuk ia hapnin derën e nuk e afronin, sapo merrnin vesh origjinën e tij. Atëherë ai vendosi të ndryshonte kurs! U afrua te një parti e majtë, shumë e dobësuar me elektorat atë kohë, financoi pa kursim disa aktivitete të tyre dhe, kur ata i afruan teserën e partisë së tyre, ai e pranoi, por me një kusht: në zgjedhjet e ardhshme donte ta seleksionin si kandidat për deputet. Funksionarët e partisë, që ai i mbante me bukë e me lek, e ndihmuan dhe kontrata u firmos! Riti zgjodhi si zonë, ku do të kandidonte, një krahinë në Jug të Shqipërisë dhe, pasi seleksionoi një staf të mirë me njerëz të njohur të asaj treve, ia nisi ca investimeve të vogla, por që po i jepnin emër e po e bënin figurë popullore. Ai çoi në krahinë një makinë funeralesh e një autobuz në dispozicion të komunës dhe kaq mjaftoi, që atë ta uronin të gjithë vendasit. Ishte i bindur se mjaftonin dy ndere, ta bëje fshatarin mik me kokë: ta çosh si njeri në kasaba e në varr! Të tjerat, filozofonte ai, ia jep toka dhe lopa….

Atë ditë, që ai mbushi 25 vjeç, organizoi një darkë madhështore në Plazhin e Durrësit me miqtë e tij. Atje njohu një vajzë zeshkane, me një trup të bukur e sy ekspresivë, studente në juridik, me një emër të çuditshëm për shqiptarët: Sindi! Pasi e ngrohu disi bisedën me tjetrën, ai mori vesh se edhe ajo kishte lindur në një fshat në këmbët e Tomorrit, jo shumë larg fshatit të tij. Atëherë Ritit diçka iu kujtua dhe e pyeti tjetrën menjëherë fare hapur, se si e kishte emrin e vërtetë. Tjetra u skuq, hezitoi një hop, pastaj mërmëriti: Sindikata!…Por shoqet nuk e dinë, shtoi.

Riti e ngushëlloi, duke i treguar, se edhe ai kishte të njëjtën histori me emrin. Kjo koiçidencë i afroi çuditërisht menjëherë! Pa u mbushur java nga njohja e tyre, ata u bashkuan në shtrat dhe zjarri i asaj vajze të ardhur nga provinca e habiti Ritin. Ajo e bënte me një pasion artisti atë punë dhe, pasi ta kishe provuar një herë seksin e saj, edhe sikur ta urreje, mbeteshe skllav i asaj femre! Riti iu fut thjesht një aventure me Sindin, pasi ai e kishte ndarë mendjen të martohej me ndonjë vajzë nga familjet e njohura të kryeqytetit, por shumë shpejt e ndjeu se nuk ndahej dot nga tjetra. Veç kënaqësisë, që Sindi i afronte në shtrat, ai e kuptoi, se sa herë shfaqej në publik me atë femër, ndodhej menjëherë, si me magji, në qendër të vëmendjes të të pranishmëve. Tani edhe lobi i dashamirësve të tij në parti po zgjerohej dhe Sindi kishte shumë dorë në këtë punë, pasi partiakët e lartë, sapo e shihnin figurën e saj, fillonin të lëngëzoheshin. Riti nuk e kuptoi kurrë, se deri në çfarë mase i afroi ajo figurat e partisë, por fakti, që disa patriakë të kuq filluan të bëjnë be për kokën e Ritit dhe ta paraqisin figurën e tij, si figurën model të të majtit evropian, linte shumë për të dyshuar.

Një mbrëmje vonë, pasi kishin bërë një seks të harbuar, meqë të dy ishin euforikë nga pija, ai mori guximin dhe e pyeti Sindin për marrëdhëniet e saj me disa emra të njohur të majtësh.

Tjetra e pa gjatë, pastaj ia ktheu e bezdisur:

-E ç’të duhet ty?! Këto janë probleme të mijat! Ti, sa kohë të jesh me mua, ata do të të mbështesin dhe fjala jote do të jetë ligj!…

-Po sikur unë të dua të martohem me ty? – e pyeti befas Riti.

Atëherë ai mori përgjigjen më të papritur për të:

-Ah, këtë gjë duhet ta mendoj njëherë! – ia ktheu ajo pa as më të voglin emocion, në një kohë, që femrat e tjera provinciale, me të cilat ai kishte pasur të bënte, do të hanin çarçafët me dhëmbë nga gëzimi e do t’i kthenin sakaq ata tabakë pëlhurë gjashtë metra katrorë në fasho për pacientët e kirurgjive!

Riti u ndje për herë të parë, pas shumë e shumë vitesh, i nënshtruar. Nuk bënte dot pa këtë femër dhe largimi i saj do të ishte i barabartë me falimentimin total!

-Po mirë, mendohu, të lutem! – i ra nën këmbë ai dhe Sindi ia ktheu se do të mendohej, por nuk donte t’’a vinte litarin në fyt. Për atë, marrja e këtij vendimi, duhej menduar mirë, pasi këtu nuk bëhej fjalë për një aventurë kalimtare.

Pavarësisht se ata vazhdonin të bashkëpunonin rregullisht, Sindi e mbajti në hava tjetrin nja gjashtë muaj. Ajo tani e bënte edhe më mirë e më pacipërisht atë punë në shtrat dhe ai e lëshoi dorën e nisi ta mbushë me dhurata të shtrenjta e lekë, deri sa një ditë nuk duroi dot, me gjithë betimin e marrë me vete, dhe ia kujtoi propozimin e asaj nate.

-Mirë jemi edhe kështu, – ia ktheu qetësisht ajo, – martesa mund të na krijojë probleme, sepse, ti, je xheloz…

Riti ndihej krejtësisht i robëruar nga ajo femër e çuditshme me një vështrim manjetik e pamje joshëse.

-Unë nuk jam fshatar, – belbëzoi, – unë jam për martesë të lirë, ku partneri ka prioritete të jetojë jetën e tij dhe jo të respektojë në mënyrë fanatike besnikërinë…

Zoti ia futi menjëherë në kokë këto fjalë, të cilat ai nuk i kishte menduar kurrë! Ajo e kundroi një herë gjatë, me një vështrim mosbesues e zhbirues, pastaj shqiptoi thatë:

-Po të jenë të vërteta fjalët, që the, pranoj, por, përpara se të celebrohemi, këto fjalë duhet t’i shkruajmë në një kontratë ligjore. Nuk kam ndërmend ta lidh jetën me ty sot dhe nesër të ngelem me gisht në gojë e kalamaj nëpër këmbë rrugëve!

-Dakort! -pranoi Riti dhe tjetra ia nisi hartimit të kontratës.

Pasuria dhe firma tregtare e Ritit do të regjistrohej menjëherë në dy emra dhe, nëse ata do të shkonin në divorc, gjithçka do të ndahej në mënyrë të barbartë mes tyre dhe fëmijëve të tyre, të cilët, gjithmonë në rast divorci, do t’i kalonin nën kujdestari asaj.

Megjithëse të dy ishin myslimanë e të dy me emra të ndryshuar në Gjendjen Civile, ata u martuan një të dielë korriku në Kishën e madhe Katolike dhe pasi morën bekimin e priftit e të të majtëve, u nisën për muajin e mjaltit në Sejshellin e largët.

Ishin shqiptarët e parë, që shkelnin në atë vend të bekuar nga Zoti në fund të botës, dhe Sindi menjëherë u vendos edhe në atë parajsë në qendër të vëmendjes. Natën i dhuronte lumturi Ritit e ditën, kur ai bridhte ishujve të vendosur në oqean, çmendtte një xhentëlmen anglez, që pa e zgjatur shumë, i futi një goxha çek në xhep, duke iu lutur ta lajmëronte menjëherë, nëse do t’i mërzitej ndonjë ditë Riti.

Sindit i pëlqeu anglezi fisnik dhe, për t’ia kthyer me të njëjtën monedhë respektin tjetrit, fëmijën e zuri me anglezin xhentil një paradite të kaltër-të kaltër, duke i lënë të kuptonte diçka partnerit të saj të ri. Më pas, ajo do ta sillte mikun e saj dy – tre herë në Tiranë e po ashtu do të shkonte një dy herë në Londër, derisa të dilte në dritë një djalë i bukur i shëndetshëm, që Sindi do të këmbëngulte ta pagëzonte Roi, në kujtim të babait të vërtetë të foshnjës.

Lindja e djalit solli fatmbarësi në familje, pasi atë vit edhe Riti ia doli të zgjidhej deputet dhe tani familjes Ferra nuk i mungonte asgjë: kishin lekë, fëmijë, pozitë e miq. Por përsëri Riti ndihej i pakënaqur!

-Kur të sistemohesh, ti, e unë të bëhem ministër, janë kopsitur problemet tona! – i tha ai një mbrëmje Sindit, duke përdorur një fjalë të hershme të gjyshes së tij, të zgjuar kush e di se si nga kujtesa.

-Të dyja do të bëhen realitet shumë shpejt! – ia ktheu ajo dhe, meqë e dinte më mirë se kushdo se me cilin flinte ato kohë, ishte fare e sigurtë për fjalinë, që tha.

Edhe Riti e dinte me cilin duhej të qe lidhur ato kohë Sindi, sepse me të dalë ai nga vila e tyre e madhe buzë liqenit, shtëpia rrethohej nga ca truproja, që njiheshin se cilin mbronin. Por Riti nuk bëhej i gjallë. Po ta hapte gojën tani, vetëm do të humbiste dhe as Zoti vetë nuk do t’i bënte derman!

Në pritje, deri sa të bëhej ministër, Riti iu fut derrçe punës së tij private. Tani ai kontrollonte nga lart çdo tender shtetëror dhe nuk kishte më nevojë t’ua lyente qerren të tjerëve, si dikur. Sillej mirë e sponsorizonte, apo ndihmonte jo pak njerëzit, të cilit i duheshin për të përmbushur objektivat e tij, kokën e mbante ulur e kishte fituar namin e modestit, të cilin nuk e prish kamja, por thellë – thellë qëndronte i ulur në një karrige krejt tjetër: ai tani depozitonte fare pak lekë në bankat shqiptare dhe duke shfrytëzuar imunitetin e tij diplomatik, shumicën e parave i fuste në një konto të tij bankare sekrete diku andej nga Luksemburgu. Me shkresa ligjore firma e tij figuronte për vit me humbje…

Sindi vazhdonte ta lumturonte natën Ritin e ditën të tjerët, duke filluar namin e një kurve klasi, që të bënte ta shijoje parajsën për së gjalli, deri sa erdhi momenti i lumur, kur borxhet e ngri – këmbëve të saj e rrotëlyerjes së tij u lanë e ai u zgjodh ministër.

Riti mblodhi të gjithë ndihmuesit e tij në një darkë madhështore dhe ua shprehu mirënjohjen e thellë hapur, aq sa i bëri të gjithë me turp, por ndërkohë emrat e tyre i kishte ngulitur thellë në kokë dhe i shihte, duke u pjekur të gjallë në hell, si Ali Pashai përdhunuesit e së jëmës dhe të së motrës. Planin e hakmarrjes e kishte hartuar deri në detaje dhe këto gjëra ai dinte t’i bënte tamam, se vetëm hakmarrjen e njihte me dhëmbmë e dhëmballë.

Riti duroi edhe nja një vit, deri sa i realizoi me duart e të tjerëve goditjet e mëdha financiare, dhe, atëherë kur nuk e priste akush e ai qe pagëzuar si “leshko”, e kapi Sindin lakuriq në shtrat pikërisht me peshkun e madh, me atë që dëshironte ta kapte! Ai i përzuri të dy gjysmë të xhveshur nga vila me tesha përpara organeve intime, duke realizuar një spektakël unikal publik; ia doli, që të pranishëm të ishin edhe disa gazetarë naivë, të cilët as e morën vesh ndonjëherë përse u ndodhën atë çast atje, dhe shpalli luftën! Pa i lënë asnjë sekondë kohë krahut tjetër të mobilizohej, ai iu dërgoi nga një kasetë televizive për dhuratë, ku ata mund të kundronin qetësisht veten e tyre, duke u shkrirë në krahët e Sindit e duke kryer gjithfarë perversitetesh me të.

Kishte vetëm dy rrugë për t’u ndjekur me këtë njeri: ose ta zhdukje nga faqja e dheut, ose ta pyesje se çfarë donte për ta mbyllur gojën! E para ishte punë, që nuk bëhej: jo vetëm sepse ai ishte ministër, por nuk dihej ku i kishte depozituar kasetat, që të tmerronin më shumë se një armë atomike! Atëherë brirëvënësit e tij naivë dërguan përfaqësues te Riti. Ky biznesmen i suksesshëm, që ia kishte futur të gjithëve, nuk kërkonte shumë. Ai do ta mbyllte gojën, nëse do ta zgjidhnin në drejtimin e lartë të partisë!

-Paska qenë i pangopur! – psherëtiu Sindi, kur ia treguan ç’kërkonte Riti.

Pavarësisht se duart i mbante mbi tryezë e i shihte të dhjetë gishtrinjtë e saj, ajo e ndjeu se tani një gisht, atë të mesit, e kishte në gojë! Ia pati futur sa krahu fshatari i poshtër, që dukej si letër për të fshirë prapanicën, dhe tani as bëhej fjalë për t’i xhvatur gjë!

Ditën, kur Riti kapi një nga postet më të larta në parti, ajo kërkoi të takohej me të. Riti e priti pa bërë as edhe një fjalë! E priti në zyrë. Ai e kundroi qetësisht figurën magjepëse të Sindit dhe ajo e kuptoi se e pati gënjyer mendja, kur kujtoi se ky njeri do të ishte përjetësisht robi i saj. I kishte pasionet shumë më të mëdha, me të cilat nuk vinte në peshore asgjë, as shtatë mrekullitë e botës!

-Ne nuk mund të jetojmë dot bashkë, besoj, – ia nisi ajo.

-Kjo gjë është e qartë! – ia kthue thatë tjetri.

-A mund t’i ndajmë atëherë disa gjëra? – pyeti me zë të mekur Sindi. Ne… sikur kishim bërë një…

-Kontratë…

-Po…

Tjetri vazhdoi ta kundronte qetësisht. Rrotullonte një stilograf vezullues në gishtrinj, pastaj ia nis, duke zhgarravitur në një letër të bardhë:

-Unë kontratat i respektoj! Djalin mbaje, ti, meqë është i yti! Pensioni, besoj, do t’ia pagojë i jati i tij… Nga unë do të marrësh edhe 50 000 dollarë amerikanë, me kusht mos më dalësh më përpara dhe mos dëgjoj pallavra në gjyq!…Dakort?

-Përse pyet formalisht? – shqiptoi ngadalë Sindi. – Si erdhën punët, unë nuk kam të drejtë fjale..

-Vetë e kape këtë pozicion! – ia ktheu tjetri. – U bëre mbretëreshë dhe nuk dite të lexosh realitetet… Tjetri nuk të ka asnjë faj, kur, ti, e merr për budalla edhe ai është tjetër gjë fare!… Mbase të ec me atë anglezin, Roin e madh, – bëri sikur e uroi ai.

Sindi u ngrit me një pamje të rraskapitur dhe mori për nga dera, por papritur ndaloi dhe, duke u kthyer për herë të fundit nga njeriu i vetëm, që e kishte shkelur me këmbë, e pyeti me një zë të akullt:

-Rit, kur do të ngopesh?

Tjetri buzëqeshi lehtë.

-Kur kjo turmë pordhacësh ta kuptojë se fshati ka më shumë resurse se qyteti dhe prandaj duhet t’i tespektojë fshatarët! Nuk ka ardhur akoma koha, që të këndohet kënga “Janinës, ç’i panë stë!” Ik, tani!

Jashtë binte shi, një shi me baltë dhe njerëzit shihnin gjithë habi nga qielli, pa e ditur se nga vinte kjo baltë pa hesap…

Tetor, 2000

Nga Arjan Kallço/

Babagjyshi i vitit të ri, qysh këtu të lindin pikëpyetjet e para për këdo fëmijë të rritur, kur fjalën e ndan në dy togfjalësha, babagjysh dhe viti i ri, një konrast fjalësh që duket sikur nuk shkon, ecte nëpër rrugë i shoqëruar nga një grup fëmijësh edhe ata të veshur me të njëjtin kostum bardhë e kuq, por për çudi dhe me mjekër. Në duar mbanin disa instrumenta me dimensione disi të ndryshme që, kur u binin me një shkop të shkurtër prej metali, lëshonte një tingull shurdhues. I shoqëruar nga zëri i fëmijëve muzika përzihej me të dhe melodia kthehej në një ëmbëlsi që në periudhën e Krishtlindjes, është gjithmonë një kënaqësi e këndshme për veshin dhe syrin që, mesa duket, atmosfera sikur ia heq ato imazhe të përzjerra të ditëve  të zakonshme në formën e një grafiku të valëzuar, duke e bërë me mendje ndarjen e ditëve që na kanë pëlqyer dhe atyre, kur miku më i ngushtë ishte trishtimi. Fëmijët shkonin pas babagjyshit të madh në rresht, të gëzuar dhe të qeshur dhe bashkë këndonin këngën që nuk mbaronte kurrë. Ishte një maratonë e vërtetë që, edhe pse vazhdonte pambarim, vazhdoje ta dëgjoje me një farë lumturie të pashpjegueshme që të kap në ditë festash. Edhe sikur të kesh halle të mëdha, ndjenja e lumturisë sikur ia shkul shpirtin tënd prej problemeve që të asfiksojnë me ditë të pafundme. Bashkëjetesa e disa ndjenjave të kundërta shfaqet në disa rrethana që herë t’i sjell rastësia, herë sikur edhe i kërkon vetë, pasi shpirti nuk mund të qëndrojë gjithmonë i lidhur ngushtë me trishtimin, problemet, fatkeqësitë.  Gënjejnë ata që thonë se nuk na qesh buza kurrë, ose e thonë në mënyrë të tillë që të kuptosh se në jetë kanë më shumë ditë të errëta sesa të kthjellta. Por përsëri është një gënjeshtër kokë e këmbë. Edhe në raste kur humb njeriun e afërt, e gjithë koha nuk kalon vetëm në zi. Dikush apo edhe gjatë bisedës do të përmendet diçka që do e thyejë atë fytyrë të vrarë nga dhimbja dhe menjëherë një fije e lehtë buzëqeshje, që lind e brishtë, një erë e lehtë apo fllad i freskët, që ta përshon qënien, sikur ta lehtëson shpirtin. Nuk është ndonjë tradhëti ndaj dhimbjes që të hyn papritur edhe kur nuk e pret, mund edhe ta sforcosh dhimbjen, duke mosdashur ta humbësh atë çast dramatik, por një shenjë jete që të thotë se nuk mund t’i shkëputesh dot këtij fati, që hidhërimin ta afron me gëzimin, apo me disa çaste edhe pse kalimtare buzëqeshjesh. Është antikorpi që asnjë shkencë në botë nuk mund të prodhojë dot  dhe që nuk e lë jetën të mpaket dhe të fishket.

E ndërsa karvani ecte para mes zileve dhe këngëve, mbesa ime Sofija, edhe pse e vogël në moshë, me një padurim prej fëmije që i pretendon të gjitha gjërat më drejtohet :

Lali Arjani, Lali, a mund të të them diçka? Këto fjalë të thëna me aq sinqeritet dhe pafajësi më shtangën. Një fëmijë që të kërkon nëse mund të thotë diçka. Pra një lutje apo kërkesë që kërkon detyrimisht vëmendjen tënde, por e bërë në një menyrë tepër të sjellëshme. Disa të rritur shpesh janë më të paduruar se fëmijët dhe e humbin fillin fare kur të kërkojnë diçka, bile shpesh e trashin zërin apo e përsëritin pyetjen me idenë se nuk po i respekton. E di for mirë se nuk është e vërtetë, por ec e u mbush mendjen! Duhet të mësojnë pikërisht nga këta fëmijë që të rritur në një mjedis tjetër nga ky i yni, sikur bëhen më të qytetëruar.

Po, po mund të ma thuash – iu përgjigja shpejt. U detyrova që edhe unë ta përdorja atë fjalë, për të mos ia thyer apo prishur imazhin e asaj kërkesë kaq të thjeshtë, por tepër të sjellëshme.

Prit, prit, mos ec se kështu nuk mund ta them dot – vazhdoi. U ndala dhe gjithë sy e veshë po prisja pyetjen e saj që mesa duket po ia përfshinte të gjithë mendimin tek shikonte ata fëmijë që ecnin para nesh, këndonin dhe gëzoheshin. Gëzimi është jeta e tyre në atë moshë dhe duken kaq të qetë në egërsinë e një bote që do ta njohin vite më vonë. E tek ecja bashkë me mbesën, për dreq m’u kujtua një këngë me disa vargje tepër të ndjera: Mos ua prishni lumturinë…as kërkush të mos guxojë se nënat s’u lejojnë…Po e këndoja me zë të ulët përballë Sofijes që e habitur më pyeste : Çfarë kënge është, çfarë kënge është kjo, Lali? Je e vogël ta kuptosh Sofija, kur të rritesh edhe pak do ta kuptosh më mirë. Tani mësoje kështu, sepse është poli orea.

A mund ta bëj pyetjen tani? A mund ta bëj pyetjen tani? Të lutem Lali.

Ah, po më fal, ti kishe një pyetje xhaxh’ dhe unë ende nuk e kam dëgjuar – i thashë aty për aty.

I shikon ata fëmijët që po këndojnë të gjithë këngën : Zila tring, zilja tring, zilja tringëllon?

Po, i shikoj. Dëshiron të bëjmë një fotografi me ta?

Jo, jo se do e bëj me mamin dhe babin, kur të shkojmë tek lojrat sot pasdite. Më tha mami që sapo të kthehet nga puna, do të shkojmë të gjithë bashkë aty.

Do të vish edhe ti, Lali? Eja, të lutem eja, që ta shohësh babagjyshin e vitit të ri.

Do të vij edhe unë – iu përgjigja.

Sa mirë, sa mirë – filloi të gëzohej mbesa ime duke thirrur : Do të shkojmë tek lojrat…do të shkojmë tek lodrat.

Këtë deshe të më thoshe? – vazhdova unë.

Jo, Lali, jo. Diçka tjetër që nuk po e kuptoj – mori një pamje tepër serioze. Kush e di se çfarë mendonte në atë mendjen e saj prej fëmije. Ndonjë lutje tjetër për ta çuar diku apo për t’i blerë ndonjë lodër në dyqanet që kalonin para nesh dhe të zbukuruara për festa.

Epo një dhuratë edhe do t’ia blej – mendova pa hezitim. Zbraze kuletën, o Lali – thashë pa zë, se viti i ri një herë në 365 ditë vjen.

Babagjyshi i vitit të vjetër vërtet mund ta mbajë mjekrën se u plak gjithë këtë kohë,  por babagjyshi i vitit të ri, ata fëmijët, a nuk duhet të jetëi ri, si dhe viti?

Pyetja do ta kishte lënë pafjalë çdo njeri që në ato momente po mendonte për një dhuratë apo ndonjë kënd lojrash. Ishte një gjë pakuptim në pamje të parë, por që përmbante një të vërtetë së cilës i duhej dhënë një përgjigje.

Po Sofija, ai plaku duhet ta ketë të bardhë dhe të gjatë, sepse kaloi shumë ditë bashke me ne. Fëmijët nuk e kanë mjekër, atë që shikon, por borë të bardhë që t’I ngjajnë babagjyshit.

Po pse borë Lali? – u ngut të merrte përgjigjen.

Nuk është borë e vërtetë, në Athinë nuk bie kurrë borë, por pambuk që zëvendëson borën.

Po ai xhaxhi pambuk e ka?

Jo, jo e ka mjekër prej vërteti, se është shumë plak. Mjekra e bardhë e një plaku tregon se jo vetëm ka jetuar gjatë, por edhe ka qënë njeri i mirë, i ndershëm, që e mban fjalën e dhënë. Fëmijët çdo vit mezi e presin që ai të vijë dhe të sjellë dhurata për të gjithë fëmijët që kanë qënë të urtë dhe të sjellshëm.

Ti, Sofia, ke qënë vajzë e mirë gjithë vitin? E ke dëgjuar mamin dhe babin?- iu drejtova me një zë të butë dhe dashamirës. Vetëm fëmijët e mirë do të marin dhurata, të tjerët si dënim nuk do t’u japin.

Po, po – u përgjigj shpejt që ta siguronte se do ta merrte dhuratën. Nuk të gënjej, nuk të gënjej. Pyete dhe mamin ose babin – tha me një ton zëri që ta mbushte mendjen.

Gjithmonë apo ndonjëherë e ke shkelur? – ia prita befasisht.

Edhe të mëdhenjtë bëjnë gabime, Lali, jo vetëm ne të vegjëlit. Kam bërë edhe unë disa gabime të vogla, por shpresoj që babagjyshi të m’i falë ato. E dua një dhuratë edhe unë,  e dua! Mezi po e pres!

Sofia, e di ti që ka edhe një festë tjetër në ditët e para të janarit dhe që përsëri fëmijëve u ndajnë dhurata? – vazhdova unë ngadalë – që nëse dhurata e parë nuk do të binte në duart e saj, të paktën të kishte të dytën.

Çfarë festë është kjo? – pyeti si me mëdyshje. Këtë festë unë nuk e di. Sa shumë festa që ka për fëmijët! Pse vetëm për fëmijët dhe jo për të gjithë?

Sepse ata që gëzojnë më shumë dhe kanë nevojë për dhurata janë pikërisht fëmijët – u përgjigja shpejt e shpejt.

Sa qef, sa qef! Një tjetër dhuratë është gati për të gjithë fëmijët në janar! – gëzonte Sofia e motivuar edhe më shumë që këto ditë të dukej edhe më e mirë se ç’kishte qënë. Para një stimuli edhe të rriturit shfaqin të njëjtin karakter si të një fëmije. Si një ftesë e dashur që të vjen papritur e pakujtuar dhe të kap të gjithin të papërgatitur, por I sigurtë se diçka e mirë po të ofrohet.

Po kush i sjell dhuratat në janar, Lali? Kaq shpejt i bëjnë gati? – pyeste me insitim që të mësonte më shumë rreth saj.

Është një teta që është gruaja e babagjyshit dhe që do të vijë më datën 6 janar – i thashë me zë të sigurtë që t’i përcillja siguri.

Më datën 6janar? Ta shënoj në kalendarin e ri sa të mbërrijmë në shtëpi – nxitoi të përgjigjej. Po si është kjo teta?

Kjo teta – fillova të shpjegoja unë – është një grua plakë, e shëmtuar që fluturon me fshesë dhe atë ditë zbret nga qielli me thesin me dhurata. U afrohet fëmijëve dhe u bën pyetjen që të thashë pak më parë: ke qënë vjazë e mirë gjithë vitin? Po të kesh qënë, nxjerr nga thesi dhuratën dhe ta jep, nëse jo, nxjerr një fëngjill të zi që i merr nga zjarri dhe ta jep.

Unë nuk e dua thëngjillin, nuk e dua! – e ngriti zërin gati sa nuk ia plasi të qarit.

Epo kështu thotë ajo gruaja me fshesë. Ti mos e gënje, se ajo e di sesi je sjellë me shokët, me shoqet, me nënën, gjyshin, kushërinjtë, mamin dhe babin. Tek dëgjonte gjithë këto fjalë, u mbështoll duke shtrënguar shpatullat e saj të vogla dhe duke i dhënë fytyrës një shprehje çudie.

Gjithë vitin është kohë e gjatë, o Lali! Ku ta mbaj mend unë!

Në mendjen e saj filluan të kalonin ditët kur është grindur dhe zënë me shokët dhe shoqet, apo edhe ditët e tëra kur nuk flisnin mes tyre. Nuk do ta deshte një ballafqim të tillë me plakën që fluturonte me fshesë.

Po si e di ajo që unë nuk kam qënë e mirë? – vazhdoi Sofia.

Unë nuk thashë se ti nuk ke qënë e mirë. Ajo ka një libër të mëdh ku shkruhen të gjitha gabimet që secili fëmijë bën gjithë vitin – i thashë përsëri me një seriozitet që ta kuptonte se gabimet nuk duhen fshehur.

Të gjitha, të gjitha? – pyeti përsëri.

Po, të gjitha dhe nëse ti e pyet atë, ajo të përgjigjet menjëherë për gabimet që ke bërë.

Po ti mos e ki mendjen tek ajo teta tani, kemi festën e Vitit të ri përpara. Të shohim se çfarë dhurate të ka sjellë ai, pastaj ta presim atë tetën me fshesën fluturuese – iu drejtova me të njëjtat tone si më parë.

Babagjyshi me slitë dhe me renat, plaka me fshesë që fluturon: kush e di se ku janë tani ata – pohoi me zë të dorëzuar Sofia.

Po shpërndajnë dhurata në vende të ndryshme për fëmijët e të gjithë botës – vazhdova – dhe më pas do të vijnë edhe këtu. Ëndrrat në mendjen e Sofia u bënë edhe më të bukura. Fëmijët nuk mund të jetojnë dot pa to, pasi është ligji i jetës. Pa ëndrra nuk do të rriteshin kurrë. Pa ëndrra nuk do ta kuptonin kurrë ndarjen e tyre nga mosha e fëmijërisë. Vetë Njeriu pa ëndrra seç më ngjan me një tren të shpejtë që vetëm ecën, pa e varër mendjen se ku shkon. I mjafton kaq gjë që për diku po shkon.

Arjan Kallço

Athinë në një prag të Vitit të ri

Tregim nga Hazir Mehmeti/

Ai… u ngrit, mori xhaketën ngadalë, që të mos dëgjohej, largoi anash dy krahët e hapjes së çadrës së najlonit dhe doli jashtë. Çdo gjë pikonte ujë, përzier me vesën e mëngjesit të fundmajit. Lugina e rrethuar me kodra në Bjeshkqyqen e lartë ishte bërë strehë e banorëve të fshatrave që grantoheshin papushim. Gurgullima e përroit që vinte nga lart e kishte humbur zërin e tij të vërtetë. Dukej që sillte vetëm vuajtje, frikë e tmerr. Rafalët e mitralozave gjithandej, rënkimet e pleqve dhe të sëmurëve, vajet e fëmijëve, ishte përjetim i përditshëm. Tani e disa ditë nuk ishte parë bukë në luginën e lartë që nga fillimi i ofensivës së fundit. Ushtarët që furnizonin popullatën me ushqime tani ishin vu në pozicionet mbrojtëse, kundër vërsuljeve armike mbi banorët e zhvendosur. Çdo gjë ishte bërë e tepërt dhe e mërzitshme. Bombardimet e fshatrave rrëzëbjeshkore e kishte rënduar më shumë gjendjen.

Largimi i territ u zëvendësua nga hijet e zeza të ushtarëve sojzinj të armikut shekullor. Rrethi ngushtohej. Ecja e atyre hijeve drejt tyre ishte e frikshme. Fëmijët strukeshin në trupa e nënave dhe mbulimi i syve të përlotur ishte i vetmi ngushëllim i mundshëm.

Nuk vonoj dhe erdhi urdhri i tyre i prerë: Të prishen të gjitha çadrat dhe të gjithë të niseshin luginës drejt fshatrave poshtë bjeshkës ! Rruga nuk ishte e gjatë, por mundimet ishin të mëdha. Bartja e të sëmurëve, pleqve, fëmijëve ishte një mundim i madh. Të rrallë ishin ata që mund të ndihmonin dhe të shumtë ata që kërkonin ndihmë.

Në fushën mbi fshatra e ndaluan turmën. Pleqtë e plakat të dërmuar kishin drojën e mbesave e nipave dhe mallkonin fatin që kishin pasur jetë aq të gjatë

që të provonin edhe një herë luftën me një armik të lig e të pashpirt. Djegien e fshatit të tij, J…, më i vjetri në atë mes, e përjetonte për të dytën herë. I mbështetur dhe i dërmuar me pak frymë varej mbi patericat mes dy krahëve. Gjysmëkëmba i rrinte varur me gjysmëpantollonat, të cilat zgjatnin leckat e shqyera cangël në valëzimet e erës.

-O, Zot! – u dëgjua rënkimi i tij, deri kur ky pushtues do luaj me ne?!

Tanket ishin vendosur me gryka topash e mitralozash drejt tyre. Snajperët, në muret e kështjellës dhe shtëpive në kodër, vëzhgonin çdo lëvizje. Ushtaraku që drejtonte ekspeditën dha urdhër që të gjithë të qëndronin në shpatin e gjerë, nën kështjellë, prej nga si në pëllëmbë dore dukeshin fshatrat përreth. Ushtarët e maskuar ishin të gatshëm aty për aty të vrisnin secilin që nuk zbatonte urdhrat. Nga turma u nxorën burrat nga të cilët ata me plisa e pastaj me radhë.

-Si e ke emrin ti matuf? – u çirr komandanti, duke lëmuar grykën e kallashnikovit me dorën e majtë.

-Gjon Gurashi, por nuk jam matuf, jam njeri, jam në oborrin tim,- u gjegj ai gjakftohtë.

-Ah, po e kuptoj, e kuptoj, edhe majmunët nganjëherë duken sikur njerëz. Ku ke parë shqiptari të jetë njeri, të gjithë janë majmunë- ia drodhi ai me ton të ngritur, duke iu dridhur zëri nga inati që dikush guxoi ta kundërshtoi fjalën e tij.

Djersët i shkonin rrëke fytyrës, mustaqet rrinin mbi buzët e glacuara prej thinjave të bardha. Dy ushtarë e rrëmbyen plakun për të dy krahësh dhe ashtu zvarrë e tërhoqën, u dëgjuan britma grash e fëmijësh. Njëra nga gratë, aty afër, vrapoi drejt plakut, por një e goditur nga polici e la pa zë të shtrirë përdhe, kërcyen të tjera në ndihmë. Krisma e automatikut ndaloi turmën.

-Majmunë janë ata që sillen keq, nuk e respektojnë njeriun, djegun shtëpi, vrasin fëmijë, dhunojnë gra e burra, ata janë maj…

Rrëmbimi për gjoksi nga dora e kryepolicit ia ndërpreu fjalën. Zinxhiri me kryqin u shkëput përdhe. Shkëlqimi i arit nga dielli i lodhur i pasditës, ia rrëmbeu sytë kryepolicit. E shtyu plakun anash, e rrëmbeu me forcë përbindëshi zinxhirin e florinjtë.

-Ç ‘është ky, është, flori apo…E futi në xhep me shpejtësinë e hajdutit, ndërsa pjesa e kryqit të mbetur jashtë varej mbi uniformën në të cilën njolla balte krijonin një pamje të të zotit.

-Deshe të na hedhesh me kryqin, matuf, ne nuk mashtrohemi lehtë. Nga e more këtë, kujt ia ke plaçkitur matuf? – u shfryu me inat dhe ngriti dorën ta godas plakun, të cilin e mbanin për krahësh dy policë.

-Kryqin e kam nga nëna, që nga shugurimi kur isha shtatë vjeç, unë nuk jam plaçkitës e as matuf.

-Ha…ha…ha, qeshi kryepolici me fytyrë nga qielli, duke i rrjedhur jargë mjekrës së parruar e gjysmë të thinjur.

-Kush tjetër ka gjëra ari, zinxhir, vathë, rrathë, unaza le të ndahen anash, përndryshe atij që i gjendet do i pritën gishtërinjtë, duart, veshët, qafa…Dhe me një ashpërsi iu kthye plakut:

-Hë matuf, nëna, nëna, jebemti nanu i babu i sve zivo, ku e ke xhaminë që ta…

-Ja, atje matanë, tej luginës.

-Kënd e rren ti matuf, ajo është kishë serbe e jo xhami!

Nuk jam matuf, ajo është kisha ime, aty u shugurova e vura kryqin që ju ma plaçkitet. Mua më vrisni por, kryqin ma ktheni, e kam nga nëna dhe kurrë nuk e kam hequr.

Në atë moment, sikur ta kishte kurdisur dikush, kambanorja lëshoj një jehonë mbytëse…

Gjoni deshi të kthehej andej dhe të bënte kryq për të fundit herë, por duart nuk i punuan. Në zvarritje u pa vetëm xhaketa e tij gjysmë e zhveshur, derisa pas kulumrijave të dendura u dëgjua breshëri automatiku dhe fluturim i pëllumbave të frikësuar në qiellin tymzi.

-Ti matuf plak, ku e ke zinxhirin e arit dhe kryqin e plaçkitur? – i zemëruar iu drejtua plakut Amrush me shallin e bardhë e të trashë rreth kokës, ku i vezullonte vetëm maja e bardhë e plisit.

-Unë nuk kam zinxhirë ari e as kryq, ju jeni plaçkitës e vrasës të …

Një e goditur e fortë ia ndërpreu fjalën përgjysmë. Gjaku filloi t’i rridhte anash gojës dhe buzëve të çara.

-Fol matuf, fol ose shko edhe ti atje në pleh dhe bëri me dorë drejtimin e rrugës së Gjonit.

Një ringjallje nga goditja bashkë me zemërimin ia përshkuan shpirtin në trupin nëntëdhjetë e tre vjeçarit. Hapi sytë dhe pa në mjegullim mjekrën e pikur të kryepolicit nga thinjat ku shkëlqenin jargët mjekrës së larmë. Trupin ia përshkuan mornica të ftohëta, mori frymë thellë dhe kur të gjithë e pritnin fjalën e tij, ai nxori një gllomkë pështymë dhe phu… phu… ia hodhi surratit të kryepolicit.

I trishtuar nga poshtërimi, kimineli, u mundua të fshinte me bërrylin e majtë, kurse me të djathtë grushtoj pa mëshirë plakun. Kapeni, briti dhe me revole në dorë i përcolli dy policët që bartnin plakun e alivanosur disa hapa dhe me një rafal e qëlloj duke bërtitur:

-Svi ovako, svi qemo ubiti, govno. Ova zemla qe da bude çista od govno i majmune. (Të gjithëve, të gjithëve do ju mbysim, mu.., Kjo tokë do pastrohet nga mu… dhe majmunët…)

Shpatmali lindor, në gjirin e të cilit frymonin katër fshatrat, kurrë nuk kishte pasur njerëz më shumë, kurrë nuk kishte dëgjuar kaq shumë vaje fëmijësh e nënash, kurrë nuk kishte përjetuar një tmerr të tillë, një poshtërim të tillë.

Me hapa ushtaraku e duar papa kryepolici i inatosur bëri një marshim, duke përplasur çizmet e tij fuqishëm për barin e përzier me ferra gomari, i përcjell nga dy policë me maska dhe automatikë të gatshëm për gjuajtje pa ngurrim. Ai ngadalësoi hapin dhe filloi shikimin e secilit nga afër. Si të ngrirë qëndronin fshatarët me fytyra të mërrolura, mjekra të parruara, të kërrusur nga jeta maleve nën tendat e najlonit. Ata nuk reagonin ndaj provokuesve, të gjithë e kishin drojën e fëmijëve, caku i preferuar i gjakësorit.

-Po ti mistrec, pse nuk i ke shkurtuar pak këto mustaqe, pse i bartë kot? T’i shkurtojmë ne, e kupton!!

Plaku lëshoi një shikim mospërfillës, por nuk bëri zë. “Mua aq më bënë, por

ç’t’ju bëjë fëmijëve, ata le të shpëtojnë. O, Zot! Po shpëtuan ata do ringjallet kulla”.

I hutuar nga shikimi aq injorant, kryepolici, gati sa nuk fshiu fytyrën me mëngën e tij.

-Të gjithë tre hapa mbrapa, duart pas koke, me fytyrë nga gardhi!- urdhëroi ai tani disi më i qetësuar.

Nga turma u dëgjuan rënkime, vaje fëmijësh. Fillimmbrëmja i dha shkëlqim dritës nga flaka që kishte përfshi çatitë e shtëpive, stalla, hambarëve, gjerdheve, stoqeve të sanës e tallës dhe gjithçka që brenda ruante energji kohe e mundi. Kërcitjet nga zjarri dëgjoheshin tani gjithnjë e më të fuqishme, toka dridhej nën këmbë. Tymi i zi bashkë me erën dërmuese përdridhej furishëm, duke krijuar lart shtëllunga që përdridheshin në qiellin e asaj fillimmbrëmjeje. Flaka e unëve shkrihej në prushorën e kuçedrës gllabëruese të çdo gjëje që i del para.

Lëvizjet e dy tankeve krijuan një zhurmë, e cila tani në fillimmuzgun hijerëndë do mund të dëgjohet që larg. Ata sikur nuk guxonin t’iu largoheshin njerëzve të rrethuar para syve të cilëve zjarri gëlltiste shtëpitë e çdo gjë tjetër. Lëvizja e ushtarëve dhe makinerisë së tyre ishte bërë e varur nga turma e fshatarëve dhe çdo shkëputje nga ajo nuk ishte e sigurt se nuk do goditej nga aeroplanët e NATO-s. Sikur edhe t’u thoshe të shtinin mbi turmë, zor që do ta zbatonin një urdhër të tillë, pasi kjo do thoshte goditje e vetvetes. Dhe ku, në një luftë që nuk guxonin ta humbnin. “Kjo do ishte tradhtia më e madhe ndaj Lazarit, shpirtit të tij lart në qiell, pa të cilin nuk do mund të jetoj asnjë prej tyre, do thoshte mbarimi i turpshëm i saj. Vetëm ky kujtim të bën të çmendesh në pikë të ditës”.

Kjo porosi e kryetarit të tyre i bënte të fortë kryepolicin dhe ushtarët e tij të vazhdonin me misionin e papërfunduar shekujve. Kryeneçësia nuk lejonte të kuptonin realitetit e humbjes. Ata nuk e kishin pritur që jeta e tyre të ishte bërë e varur nga jeta e viktimës së tyre. Po vdiq njëri, vdiste edhe tjetri, apo më mirë të themi, po vdiq preja vdes edhe grabitësi, kështu ishte thjeshtësuar tani raporti i forcave të luftës. Kërcënimi nga vdekja i bënte të barabartë, pasi që të dy mund të vdisnin së bashku e këtë nuk e do asnjëherë egoja e grabitësit.

A vdiset njëkohësisht me prenë, për të cilën ishin lindur ta gjakosnin. Kështu ishin rritur me gjakun e tyre, kishin ngritur dolli me kupat e mbushura me gjak të tyre në vend të shlivovicës që nga ardhja e tyre në të djathtën e Danubit. Kafkat e presë i kishin ruajtur me kujdes si trofe të çmuara për lavde e grada. Jo rrallë ato i kishin ngulur lart në hyrje të rrethojës që të dukeshin sa më larg, ashtu e donte karakteri kanibal. Pllana, Nisusi, Toplica, Vranja, Uglari, Medvegja kështu ishin fituar. E sot të vdiset me ta, apo kushedi, para tyre, nuk do kishte as kuptim as logjikë. Kjo do ishte kundër ligjeve të natyrës zemërgjerë me adhurimin e saj ndaj gjakësorit, viktimës, lindjes e vdekjes në mënyrë absolute të barabartë. Çdo gjë është natyrë dhe ndodh sipas ligjeve të saj.

Tani nuk kishte kohë për rikujtime, as për ankime, ishte momenti i fundit i të gjithëve, por askush nuk e kishte menduar kështu kaq vandal e poshtërues. E kishin përjetuar kullat djegien disa herë vetëm ato dinin të rrëfenin mizori shekullore të shkruara në gurët e tyre sikurse në faqe libri. Dhe askush tjetër.

Shpend Gurxixa që ishte brenda turmës, i mbështetur për një cungu i kishte mbushur të nëntëdhjetat. Për të kjo ishte kallja e dytë e fshatit bashkë me kullën e tij, secila më mizore se tjetra. Asnjë shtëpi nuk i kishte shpëtuar zjarrit, vetëm zoti e di se si dhe kur u ndërtuan përsëri ato. Shumica e burrave të fshatit ishin pushkatuar, gratë e fëmijët ishin dhunuar e poshtëruar. Fshati kishte qenë afër zhdukjes dhe vetëm fati e kishte shpëtuar. Po sot, si do bëhet, do shpëton apo do vdesin të gjithë, një zot e di. “Si nuk u lodh ky zjarr duke kallur shtëpitë tona, shpresat tona. A kallen shpresat, o i panjeri? Dora jote është e shkurtër, e ligë dhe e dobët të arrijë deri atje tek çerdhja maje lisi. Ju armiq mbetët gjithmonë të rrënjosur në pakuptueshmërinë dhe fatalitetin e juaj.”

Kështu mërmërite plaku mjekërbardhë me sy të përlotur. Djersët i shkëlqenin fytyrës së zbehtë që krijonin një portret madhështor pranë trungut të vjetër. “Nga ajo që kishim na metën lëkura e gjallë dhe varret. U ringjallem nga dheu shumë herë dhe kullat i ngritëm. Kurrë nuk kemi dyshuar se nuk do t’i kallin, kurrë nuk kemi dyshuar se do t’i ngrehim prapë edhe më të forta. Përballë shpresës së ringjalljes çdo zjarr ishte vetëm një xixë në Detin Jon. Ku ka varre ka edhe ringjallje. Ruani varret! Po u zhduken varret, mbaruat! Njeriu për së vdekuri flet më shumë. Unë po nisem rrugës që flet”.

Fjalët e plakut mbetën në kujtesë nën ankthin e plumbave. A… ia mbylli sytë në heshtjen e frikshme.

Një fishkëllimë në ajër u dëgjua nga perëndimi dhe u përcoll me shikimin nga lart turmës. Shpresa se Forcat Aleate do vepronin para se të bëhej kasaphane, ashtu siç dinin gjakësorët serbë, me zjarrin dhe bajonetat e tyre, po jetësohet. Shikimi u ndal në përroin e Shpatit të Kullës i shoqëruar me një eksplodim të fuqishëm, i cili lëkundi tokën nën këmbë. Lugina u ndriçua me vetëtima verbuese nga eksplodime që pasuan me radhë bashkë me flakën e tymin që mbuloi luginën. Raketa goditi cakun saktësisht. Përroi shpatë bjeshke, në një pozitë strategjike, kishte qenë vend frike e tmerri që prej kohesh. Reflektorët e fuqishëm kujdeseshin natë e ditë për ruajtjen e tankeve e municionit luftarak që ishte vendosur aty kushedi kur.

Zverdhja e fytyrës së kryepolicit erdhi nga Përroi i Kullës nga vinin eksplodime e kërcitje të vazhdueshme. Kur dukej se pushoi dhe nuk do ketë më eksplodim, dëgjohej një tjetër më i madh i përcjellë me disa tjerë të vegjël. S’ka dyshim depoja bashkë me shokët e tij kishin pësuar fatin e zi të luftës dhe tani ishin pjesë e hirit të pavlerë. Ndërsa mendonte kështu, ai e qetësonte vetën si njeri me fat që nuk ishte bashkë në hirin e zi. I mllefosur dha urdhrin që të lidhen të gjithë burrat. Vetë zuri pozitë mbi rimorkion e ndryshkur gjysmëdisqet e rrotave të së cilës i kishte mbuluar dheu.

-Dëgjoni! Kush nga ju kupton serbisht, le të lajmërohet menjëherë? – bërtiti me të madhe kryepolici i tërbuar nga ajo çka polli pas goditjes nga raketa.

Fshatarët shikuan njëri- tjetrin të habitur. Cili do ketë guxim të dalë e të ketë punë me këtë mizerabel njeri.

-Flisni, ose ju korra automatik, keni kohë dy minuta!

Heshtje, frikë, rënkime nënash e vaje fëmijësh. Nga mesi i turmës lëvizi N … fshatari, me trup të gjatë, kapelë të leckosur me një shall rreth qafe. Të gjithë e dinin se ai kishte punuar hamall një kohë të gjatë në një qytet afër Danubit. Ngadalë iu afrua kryepolicit dhe me një gjysmë zëri tha:

-Unë kuptoj dhe flas serbisht, mund t’iu ndihmoj.

Turma sikur u lirua nga ankthi.

-Ti do të përkthesh saktësisht atë që them, a kuptove ose do mbarosh…dhe bëri me dorë kah trupi i pajetë i xha Amrushit disa metra larg.

“Dëgjoni mirë” e filloi fjalimin duke u dridhur. “Ata nga lart që godasin vendin tonë, vrasin njerëz pa faj, bombardojnë qytete, ata miqtë tuaj po ua shkaktojnë krejt këtë vuajtje. Ne jemi shpëtimtarët tuaj, ne nuk ju vrasim, ne vrasim vetëm armiqtë tanë e ata janë edhe armiqtë tuaj. Ata ju shkaktojnë gjithë këto vuajtje, ata ju vrasin”. – dhe bëri me dorë nga qielli që errësohej në çdo minutë. “Ja, shihni oborret tuaja, nga një stallë ua kemi lënë të padjegur që të mund të strehoheni aty bashkërisht çdo lagje. Aty do ta kuptoni njëri- tjetrin, do ta njihni, do ta doni ose do ta vrisni, ashtu siç dini”- bëri një hap mbrapa dhe kërceu nga rimorkio e ndryshkur.

Turma sikur filloi të merr frymë me një druajtje akoma më të madhe. Nuk ishte hera e parë kur shkau paraqitej i butë nga fjalët, por menjëherë e tregonte gjenin e egërsisë duke u derdhur me tërë arsenalin mbi njerëz.

“Ne do fitojmë, do kthehem këtu përsëri”- vazhdoi me një zë akoma më të fuqishëm. “Deri atëherë ju do na kujtoni gjithkund, në ara, oda, në festa e dhembje. Ne jemi të qiellit. Atje lart jemi ne.- dhe bëri me dorë kah qielli. Atje Lazari ynë jeton pa kokë, ne jemi fara e tij, ne jetojmë edhe pa kokë, por me zemër këtu”- dhe tregoi me dorë tokën nën këmbë.

N…i lodhur nga përkthimi i shpejtë dhe frika iu shter zëri duke iu ngatërruar fjalët deri në belbëzim. Kjo e bëri të dyshimtë në përkthimin e tij.

“Çka po belbëzon ti muti i mutit, përkthe…”!

N…, gjakftohtë vazhdoj përkthimin e fjalimit të kryepolicit para automatikëve nga të cilët sapo u vra Gjoni.

Dy policë po lëshoheshin me shpejtësi shpatit në drejtim të turmës. Kryepolicit i ngelën fjalët në grykë, bëri me dorë nga policët që e shoqëronin, duke u kthyer bashkë me ta në drejtim të tyre. Sapo u afruan, ai u nda nga shoqëruesit e tij, u përshëndet me policët me rrobat e tyre të nxira nga thëngjilli, plehu, pluhuri e pisllëqet e gjësendeve tjera dhe pak iu dallohej ngjyra e tyre e kaltër me shqiponjën me katër stilizimet e tyre të njohura për gjakësi. Pëshpëritën disa minuta dhe në fund u ndanë me një dëshpërim që dukej në fytyrat dhe ecjen e tyre.

Rrugës së Shpatit u panë dritat e dy autoblindave që lëviznin shpejt në kthesat poshtë rrugës malore, e cila lëshohej në luginën e padukshme e pastaj drejt Kodrës Rrëzëbjeshke ku kishin themelet e tyre disa fshatra. Xhamia e ndërtuar së fundi, ishte me gjysmë minare dhe përplot vrima nga gjithfarë granatash. Sapo autoblindat u drejtuan rrugës së drejtë për në fshat, dritat e tyre u reflektuan në muret dhe oxhaqet sipër të cilave rridhte tymi i hollë i unëve që akoma digjeshin.

Kryepolicit iu pre fjala në grykë sapo u ndal njëra nga autoblindat me gjethet maskuese, njohu nga larg ushtarakët, u nis drejt tyre duke ua bërë me dorë përcjellësve që ta ndjekin. Kobi i tyre po thellohej. Kjo dukej në ecjet e tyre jo të rëndomta. Dy kamionë të mbushur me burra zhurmuan poshtë rrugës pa drita edhe pse muzgu tani kishte prekur tokën. Vargut të tankeve që lëshoheshin nga shpatiet e bjeshkës shtohej me të tjerat që dilnin nga plevicat, shtëpitë e shkatërruara, shkolla e fshatit ku kishin qenë të fshehura. Kush nuk do besonte se kishte pasur kaq shumë tanke, autoblinda, kamionë rreth tyre të gatshëm për të vrarë.

A… u befasua me ditarin e saj, i dukej sikur nuk e kishte shkruar vetë. ”Do ta botoj” -mendoj dhe dy pika loti rrëshqitën faqeve, duke lagur pllakën e mermertë në rreshtin e njëqind e shtatëdhjetetre të regjistrit mortor të ditës.

Tregim nga Kujtim Dashi/

Në zemër të kryeqytetit, ndanë buleverdit “Dëshmorët e Kombit”, njëqind e pesë metra larg portës veriore të Kryeministrisë, shtatë-tetë metra larg një porte tjetër, asaj të rezidencës të delegacionit të Këshillit të Europës, nën hijen e njërës prej dy kullave binjake, në një lulishte të lënë krejt pasdore, ku dikur gjallonte bar “Amerika”, pas busteve të vëllezërve Frashëri romët ditë për ditë ngrejnë një si biçim kampingu. Brenda këtij kampingu funksionon “Kursi i këmbëpërthyerjes”, i paliçencuar ende, por që përgatitë ditë për ditë praktikantë të rinj. Ata, pas një kursi, ndoshta, nga më kohëshkurtit në botë, vetëkthehen në ulokë, me ç’rast fitojnë të drejtën të lypin të hipur mbi karrocat e paraplegjikëve, që kushedi ku në ç’rrangullishte i kanë psonisur a lypur borxh.
- Më ngjoni këtu, e mos m’i hallakatni sytë poshtë e përpjetë, se vallahi, asht ba jeta e vshtirë…Kafshatë e zorshme! Hë, pra, më ngjoni më vmëndje, se për të mirën tuj e kam, vallahi! Jena ba shumë! Po secili do me hangër e ka riskun e vet! Aiii, s’di me folë shumë, por po e kapa ndonji që s’e ka vmëndjen, ktuna, kam me ja përdredh kokën si t’zogut të pulës! Ngjoni ktu, pra. Kama e majtë, kush munet edhe të djathtën, përdridhet fort e futet poshtë kamës së djathtë a të majtë, e manga e pantallonave varet si zhangël, si loqet e plakut. Pse qeshni, ë? S’i keni parë nonjëherë n’ksollat tueja, a?! Mun ta futësh edhe poshtë kamës, me medemek të preme. Të dhemb? Të mpihet? Nuk e duron? Po punë e madhe fort! Do të rrish pa hangër? Atëherë mos e përthyj. Vdis urie! Jena ba shumë! Papunësi e madhe! S’na kush më në tefter! Besa, ma shumë janë të bardhë se sa na. Ka zdrypë teposhtë maloku i pafalë. Shihni si janë mushë rrugët plot e për plot! Tash po ia kërkojmë kockat atij gaxhait të madh, që as emrin po kanë frygë me ia përmenë ma. Hë, pra, për Enverin e kam llafin, ç’kini që hutoheni. Për sy të ballit s’kishte me na lanë kshtu as dhe një ditë…Ça demukracie asht kjo me të lanë pa punë e pa hangër?! S’po ka punë për profesora, pa lë për ne që s’kemi asnjë klasë shkollë. E shihni atë profesorin që shet libra në trotuar? Në Moskë ka ba studimet e tash në pleqni, i gjori, del e shet libra, në vend që të ngrohet me plakën te zjarri…Gjithë halli, a më ngjoni, asht me iu dhimb tjetrit sa ma shumë ktuna para semaforit! Mos mendoni se janë shumë një minutë, dy minuta, sa del e kuqja, shejtanja, e hyn frap jeshilja, e mira, shpresa…I duhet vu fytyrës një maskë! Çfarë thom edhe unë kështu! Po ne kena vetë fytyrën tonë si maskë! Maska e dreqit, e skamjes, e fukarallikut! Hajde, kush do ta provojë i pari? Hajde ti çuni i Zanit, se jeni kalamaj ma shumë, e Zanin e shkretë e mbyti krejt rakia, helmi…
Nga grumbulli i romëve ngrihet ngadalë, me përtesë e me droje një fëmijë zhelan, me një fytyrë të zbehtë e të palarë, me sy të pangopur me gjumë, të trembur e të lodhur. Kapërcen thesin e parë me kanoçe të shtypura, të dytin dhe del para kursantëve të tjerë, që e shohin me zili.
- Ec ktu, se s’të hamë. Çohu ti Ardit prej karrocës se s’e kemi xhezlong me ba qejf tina. Hajde, çou shtyp matanë kanoçet, që kanë sjellë çunat, në daç me hanger ndonjë gja sot. Shih sa je ba sa nji magjar! Dhe, shuajeni zjarrin. Me shurrë, e me ç’ka të mundeni. Nuk kam hall tjetër, po mos të na digjen këta komshinjtë tonë, mos na digjet Europa, që na sheh përditë, pra se s’kanë ku me hy pastaj këta politikanjtë tanë, që nga mëngjesi në darkë, bajnë dùa me hy në të…Hajde, hip ti çuni i Zanit. Ashtu, edhe pak. Mos ke frikë se të mbaj una. Ashtu de, mos ma mbaj trupin drejt me tangërllik si kapadai, se kështu nuk i hyn në sy askujt. Kujtojnë se po ban lojë, se po i rrenë, ditën për diell. Kurrkujt, vallahi, nuk i dhimsemi. Duhet me iu dhims gurit e drurit që të fitojmë nonjë gja. Shih, shih, qenka i fortë, dreqi! Ç’ke ashtu që mezi merr frymë: a je asmatik a të ka marrë uria? Askush s’e ka msue kaq mirë e shpejt sa tina! Ashtu, shumë mirë. E ngjo këtu, ti çuni i Zanit. Ça t’fitosh ktuna ke me i pru, lekë më lekë. Dakort? E di unë, çfarë të jap, pastaj. Se mos ia jep Zanit lekët, mor qyq, se i ban, naaa, raki ai. Nanës çoja të gjitha, mirë? E shkreta, ka tetë gojë me ushqye përditë. Hajde, nisu tash shpejt e te semafori! E mos u muno me ma hedh mu, se një sy e kam ktuna e nji te ti. A m’ngjon apo jo?! Ne magjypët nuk vjedhim, ne lypim.
Nga grumbulli amorf i kursantëve ngrihen turravrap dy fëmijë dhe e ndihmojnë djalin e Zanit të dalë në ditën e parë të punës si ulok dhjetëvjeçar. E ngrejnë peshë karrocën, djali nga njëra rrotë e vajza nga rrota tjetër dhe e hypin në trotuar. Pastaj, nga aty e zbresin poshtë në bulevard, si të hedhin një kaike në kanionin e rrëmbyer të makinave.
- Ec, vetë tani, të keqen motra!-i thotë vajza si t’i japë bekimin e prindërve, që s’kanë mundësi të marrin pjesë në këtë ditë të shënuar, kur i biri vetulokohet për të fituar ndonjë gjë dhe i jep një të shtyrë karrocës, e cila futet në mes të makinave të ndaluara para semaforit.-Paç këmbën e mbarë!-ia bëri zhelani tjetër, duke i shkelur syrin, si për ta nxitur që të flakë tej ndrojtjen, ngathtësinë, se për krenari, atë asqë e kanë njohur ndonjëherë.-Ruaju, të keqen motra, se mos të shtypin makinat!-i bërtet nga trotuari vajza teksa sheh djalin e Zanit, që manovron me shpejtësi dhe iu afrohet me të shpejtë te dritarja shoferëve të makinave, që frenojnë njëra pas tjetrës. Sytë i ka ngulur te semafori. Dreq sa shpejt ndërron e kuqja me jeshilen!-mendon alarmueshëm dhe turret turravrap për te shoferi tjetër me shpresë se do të jetë, në mos më i mëshirshëm, të paktën më pak cinik, më i sjellshëm se ai i mëparshmi. Me ngut fshin pështymën që i ka hedhur pamëshirë në fytyrë shoferi i benzit të zi, fytyrën prej banditi të të cilit e ka fiksuar mirë në kujtesë.-Pas teje, e kam rradhën unë!
Me një sy te kursanti tjetër, që është ulur te karroca e paraplegjikëve për të bërë njëherësh teorinë e praktikën e këmbëpërthyerjes e një sy te djali i Zanit, që fluturonte hareshëm sa te njëra makinë te tjetra, duke iu gëzuar lëmoshave të njerëzve, që begenisin t’i hedhin një sy botës së semaforëve, drejtuesi i kursit, Meti rinisi mësimin:
- Hë, pra, ku e lamë? Qe, pra, edhe djali i Zanit, jo i partizanit si jeni msue ju tuj e pa në televizor, po i Zan gjynahnaqarit të shkretë, po e fiton nonjë lekë. Shih, shih, qenka i shkathtë, dreqi! Eh, çfarë të bën kafshata e gojës? A kishte hangër gja? Si, mor, si një misër të pjekur që nga dreka e djeshme? Pse nuk më thatë të dilte dikush tjetër në kamë të tij? E kush do hipë tash në karrocë? Eja ti goca e Selimit. Ju jeni të bardhë, po jeni ma të shkunun se ne. A iu bie nonjë lekë baba prej Greqiet, apo iu ka harru krejt? Ashtu, ë? Sa vjet moj që s’bëhet i gjallë? Pesë vjet?! Vagabondi! Ndoshta, ka marrë nonjë tjetër atje. A, noshta, kalbet në nonjë burg…Kush dreqi po din…
Syri tjetër i Metit ka dalluar në të qindat e sekondës se si djali i Zanit nga nxitimi ka rrëshqitur poshtë rrotave të një makine të madhe që transportonte tulla dhe ajo e ka marrë ysh përpara si të ishte një qeskë plastmasi me plehra të hedhura diku në mes të rrugës. Makinat ndaluan rrufeshëm njëra pas tjetrës dhe prej tyre dalin me të shpejtë shoferë, udhëtarë. Kalimtarë të rastit nga të dy trotuaret kanë vënë ulërimën dhe derdhën në rrugë, kush mundi. Një gruaje i bie të fikët dhe rrëzohet shakull përtokë. Meti si shqiponjë fluturon e, duke ulëritur si i marrë “Djali, more, më iku, djali!” për disa sekonda, gjendet mu aty ku ka ndodhë mënxyra. Karroca ishte shtypur, ishte bërë si kanoçe dhe, bashkë me të pa asnjë dyshim, të njëjtin fat kishte pësuar edhe djali i Zanit. Ai me një shikim të lamtumirtë vështroi Metin dhe në atë gjendje si është, i zgjati grushtin e vogël të shtrënguar fort, brenda të cilit kishte futur lekët që kishte fituar në minutat e para të punës së tij, si ulok.
-Naanëëës, Met, naaaanëëëës…,-shqiptoi djali i Zanit dhe humbi ndjenjat.
_________
Nga vëllimi me tregime e novela (pjesa e parë e triptikut) “Në muajin e nëntë…”, Botimet “OMBRA GVG”, Tiranë, 2006.

Kushtuar piktores së talentuar Sofia Zengo Papadhimitri/

Tregim nga KRISTQ RURTULLI/

Kur infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi, nën buzë, po dilte prej dhome, dëgjoi që i tha:

-Sofi, përjashta, dielli shkëlqen dhe ka shpërthyer jeshillëku.

-Përjashta..! Jeshillëku!- u përmend dhe foli ultas Sofia.

-Ëhë! Uh, thuaj shyqyr, se na kalbi shiu.

Përjashta?! Jeshillëku! Përsëriti me vete.

Si vallë kishte harruar! Ajo i donte fort muajt prill, maj dhe qershor, me shpërthimin e mrekullueshëm  të luleve dhe jeshillëkun e harbuar mahnitshëm. Oh! Si i kish dalë prej mendjes! Ndoshta ngaqë ish mbërthyer prej kthetrave të sëmundjes. Hapi sytë ngadalë, iu duk sikur përpara syve iu ndeh një perde transparente që lëkundej prej erës. Paska pak erë, ia bëri me vete dhe bëri të kthehej në brinjë. Menjëherë e preu një dhembje e padurueshme në shpatullën e majtë. Kafshoi buzën për të mos bërtitur dhe i mbajti sytë një copë herë mbyllur sa të merrte veten.

Ishte vetëm dhe mund të shprehej hapur. Mund të ankohej, të rënkonte prej dhembjeve të trupit dhe vuajtjeve që ndjente, pse jo, edhe të bërtiste. Ta marrë dreqi, ngandonjëherë, kur nuk mundet ti përballojë më, njeriu ka nevojë edhe të bërtasë. Por ajo, dhe vetën ajo do ti duhej ta përballonte të gjitha, ose ta lëshonte veten, të ligështohej, të qullej, të bërtiste dhe infermierja të mblidhte buzët pas shpine dhe ti ngulte morfinë për ta qetësuar. I shoqi dhe djemtë kanë net dhe ditë që qëndrojnë dhe përkujdesen për të. Djali, Jani i qëndronte tek koka e shtratit dhe bënte kujdes të mos i binte tuboja e oksigjenit.

-Jam më mirë sot,- u tha, – do bëni mirë të shkoni një copë herë në shtëpi, të çlodheni.

Ata e vështruan me dyshim. Ajo këmbënguli të shkonin. Ata mezi u bindën. Me sy të trishtuar, të merakosur dhe të lodhur prej pagjumësisë u larguan duke i premtuar se do vinin sa më shpejt. Kishte kaluar një natë të vështirë dhe ishte përpjekur të mos e jepte veten. Megjithëse ia fshinin për të mos e merakosur, ajo e kish marrë vesh, vuante prej sëmundje të rëndë, nga një formë kanceri në gjak. Doktorët në heshtje ulnin kryet dhe ngrinin supet, pra nuk  kishte shpresë për shpëtim. Thuhej se, diku gjetkë, mund të parandalohej sëmundja dhe ndoshta gjendej shpresa për shërim. Andej, gjendeshin mjete dhe mjekime më të përparuara. Por kjo, ‘andej,’ diku gjetkë, pa përcaktim, ishte përtej kufijve dhe për këtë gjë, as që mund të bëhej fjalë. Burri së bashku me djemtë ikën. Mbajti vesh një copë herë hapat e tyre të rregullta tek ecnin në korridorin e pavijonit. U lehtësua që dërgoi të dashurit të çlodheshin. Ata po bënin shumë për të. Por njëherësh u ndje tmerrësisht e vetmuar dhe ambienti iu duk jashtëzakonisht i ftohtë.

Sofise i dhembte i gjithë trupi. Herë pas here fryma i pengohej diku në gjoks. Mori frymë thellë, përsëri e shpoi dhimbja e fortë në gjoks dhe iu përgjigj në shpatullën e majtë, aq u përlot. Është vërtet e mrekullueshme të mos kesh dhimbje në trup. Tuboja e oksigjenit e ndihmonte mjaft të mbushej me frymë. Shyqyr që ishte dhe oksigjeni!

Nuk i durohej të hapte sytë dhe të bridhte shikimin përtej dritares. Aty, ku shkëlqente dielli dhe kish shpërthyer jeshillëku. E adhuronte natyrën plot dritë dhe kolor. Mrekullohej prej madhështisë së magjisë së Nënës natyrë dhe thoshte gjithnjë: nuk ka më të papërsëritshme se ajo. Sa herë ulej pranë telajos së bardhë, të pikturonte. Mbyllte një çast sytë, e riprodhonte vetëtimthi në mendje, pamjen që kishte përpara. Mbushej me frymë dhe pëshpëriste me vete:

Sa do mund të mësoj dhe të marr, të hedh në telajo, bukuritë e kësaj mjeshtre të madhe. I cila të dhuron ngjyrat dhe intonacionet pa kursim. Më duhet ta bëj timen, tu lë përherë njerëzve, një inicial të vogël, një kujtim…

E paduruar vështroi përjashta dritares. U fërgëllua prej kënaqësisë. Ishte fillim qershori dhe molla e madhe përkarshi ishte mbushur i gjithi me gjethe të gjelbra. Oh sa bukur! Çfarë kthjelltësie të qiellit! Çfarë mrekullie! Çfarë ngjyrash të mahnitshme! Oh nëne si përthyhen, dridhen, dhe lëkunden rezet fosforeshente të diellit! Si të jetë një fustan, i madh, i bardhë, gati i tejdukshëm nusërie! Toka ishte veshur me petkun gjelbër të fund pranverës. Diku dalloi një lule të vonuar, me petale pakës të fishkura, por që me stoiçishëm qëndronte akoma në pemë. Donte me gjithë shpirt që ajo lule e vonuar të qëndronte sa më gjatë aty, në pemë.

Një flutur krahëshkruar u ul në degën që ishte më pranë dritares. Sofisë iu ndal zemra, se mos ajo flutur në ulje rrëzonte petalet e lules. Por ulja e fluturës ishte e butë. Përsëri iu duk sikur ndjeu drithërimën e lehtë të kërcellit të njomë dhe bulëza vese që pikonin prej saj. Jeta i ngjan luleve, gjetheve dhe fluturave që ndihmojnë dhe shtyjnë në mënyrë të natyrshme njëra tjetrën. Më pas vijnë dhemjet, që gërryejnë gjethet, si dhe insektet e tjera. Vijnë erërat, ndërrimi i stinëve, ciknat… Në fund, e pamëshirshme, zemërgur, vjen vdekja, e cila fshin me kosë gjithçka që do të thotë: Asgjë…

Fatalisht njeriu është tmerrësisht i përkohshëm, mendoi dhe psherëtiu. Përse të jetë kështu, përse? Një sumbull loti iu rrokullis prej syrit dhe i qëndroi mbi mollëz. Po qaj, vërtet po qaj! Gati sa nuk foli me zë. Po qaj prej dhimbjeve apo prej trishtimit? Jo, nuk duhet të qaj! E fshiu lotin me të shpejtë. Jo, kurrsesi nuk duhet të qaj! Nuk mund të pranoj përfundimin shpartallues: ASGJË. Sepse kam lënë diçka. Jo, kam lënë më shumë se diçka që e injoron asgjënë. Ne nuk jemi të përhershëm. Ndërkohë, përgjatë jetës, bëjmë diçka, krijojmë jetë dhe vepra dhe i lemë pas. Ajo dhe vetëm ajo, është e përhershme dhe e patjetërsueshme.

Sofia përshkundi kryet dhe lëshoi një copë herë trupin të prehej. Jo, nuk duhet të mendonte për gjëra të mërzitshme e të trishtuara. Por ç’ të bënte, shumë gjëra veprojnë në kundërshtim me atë që do dhe dëshiron. Para që gjithash ishte grua, nënë dhe artiste…

Së pari duhet të kesh shkallë të lartë ndjeshmërie dhe sensibiteti, pastaj mund të jesh artist. Po nuk e ndjeve, e përjetove nuk mund ta realizosh.

Përpara saj ishin shpalosur të gjitha ngjyrat, si në një qilim të madh. Nuk kish kohë ta mundonte veten për gjëra munduese, pesimiste, sido që ndjente dhembje në trup dhe nuk kish shpresë se mund të jetonte gjatë…

Si tani, një vit më parë, bëri peizazhin e fundit. Shkuan familisht për të bërë plazh diku nga jugu, nga bregdeti. Dita ishte e nxehtë. Qielli ishte i kthjellët, si në pasqyrë. Disa dallgë të lehta vinin ngadalë, duke nanurisur dhe lëpinin shkëmbinjtë e zbardhur si eshtrat e një dinozauri. Ajo nuk u zhvesh të bënte plazh. I hanin duart për punë, bukuria që kish përpara e joshte. U ul në verandë dhe nisi të vështronte horizontin e pafund.

-Mama, eja bëj plazh së bashku me ne,- e ftuan djemtë.

Ajo vendosi dorën si strehë mbi ballë dhe u buzëqeshi ngrohtë. Ndjente se diçka jo fort e këndshme po ndodhte në trupin e saj, por nuk donte ta bënte veten. I ngjante vetja si një mollë e lartë, që donte të dhuronte gjithnjë lule dhe fruta. Por përrenj idhnakë, të rrëmbyeshëm, nëntokësorë, kishin filluar ti gërryenin rrënjët. Ajo dita ditës ndjente lëkundjen e shkundjen dhe mos mbështetjen ndaj tokës. Prandaj nuk kish kohë të shëllërej pa ndonjë qëllim dhe vlerë në diell. Para së gjithash nuk mund të linte atë mbresë të papërsëritshme që e ngacmonte në shpirt: Valët  shkumëbardha, vinin e shkonin, shkëmbinjtë si eshtrat e një dinozauri dhe kaltërsia e papërsëritshme qiell dhe ujë. Kur çdo ditë që shkonte dhe nuk bënte gjë e mundonte, ndjehej bosh.

Me një nervozizëm të pa kuptuar iu përvesh punës, filloi të përziente ngjyrat dhe ti hidhte në beze. E kaltra ishte theksuar, por që kishte një transparencë befasuese. U shkri me natyrën. Dielli kish mbetur pezull në qiell dhe nuk lëvizte. Iu përcëlluan shpatullat nga qëndrimi në kanotiere, nën diellin e fortë. Por kur vuri nënshkrimin dhe përfundoi peizazhin ndjeu kënaqësinë e krijimit, njëkohësisht dhe përcëllimin e lëkurës. I shoqi, Akili u ankua butë, sepse artist ishte dhe ai dhe e kuptonte mirë magjinë e krijimit. Me seriozitet nisi të përkujdesej. Ia mbuloi të djegurat me kos të freskët. I dha një aspirinë të plotë, për ti qetësuar dhembjet.

Duke mërmëritur me mërzi, në dhomë hyri infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi nën buzë. Ajo la në tavolinë një broke në ujë. Sofia e vështroi në mënyrë pyetëse, përse më le këtë broke me ujë.

-Sikur ju ma kërkuat, harruat?- i tha me zë të grindur infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi dhe doli duke mërmëritur:- Njëra kërkon ujë dhe harron, ndërsa tjetri, aty matanë, ka gjithë ditën që pëllet, kërkon oksigjen…

Vërtet ajo ia kish kërkuar. I dukej sikur buza i thahej, i bëhej trokë, prandaj kish kërkuar ujë. Ndoshta për shkak të oksigjenit. Edhe harroi. Ndoshta ngaqë e magjepsi natyra. Mendoi ti kërkonte të falur. Infermierja iku. Ajo kishte emër të ngatërruar diçka midis Esmeraldinës dhe Enkelajdinës. Për të mos e fyer e thërriste shkurt, Dina. Por fytyrën e kishte mjaft interesante, sidomos profilin me nishanin e zi nën buzë. Fytyra e saj ishte shumë ekspresive dhe me të vërtet dilte një portet shumë shprehës. Të ishte ditë tjetër dhe të ishte diçka më mirë, do ti lutej ti bënte portretin. Vështroi duart, me damarët blu nën lëkurë. Ato tashmë nuk kishin më gjallërinë e mëparshme, kishin filluar ti rrudhoseshin e ti mpiheshin. Ajo nuk e kërkonte kurrë plogështimin e gishtave. Donte që ato të ishin gjithnjë të shkathëta energjike.

Në shkollë kishte pasur për pedagog kryesor një portretist të madh. Plaku i imët dhe  flokëbardhë u përkujdes ti mësonte të fshehtat, linjat e kapshme e të fshehta të portretizimit. Kur pedagogu ishte në ditë të mirë e thërriste pranë dhe i thoshte:

-Pa eja këtu ti, shqiptarkë e bukur, na i trego punimet më të fundit.

Ai merrte punimet në duar, ulej në tavolinë. Rëndë -rëndë vinte syzet dhe i kundronte me kënaqësi portretet e freskëta të vajzës së re, duke ia bërë:

-Çëëk…çëëk, çëëk, mirë, mirë. Vetëm vëzhgo, vizato, gjej sekretin, ekspresiven dhe portreti do të flasë vetë.

Sofia u rit me artin, pikturën. E dashuronte me gjithë forcën e shpirtit. Fletoren, lapsnin dhe karbonin i mbante me vete, ngado që shkonte. Ajo realizoi me qindra portrete të punuara me karbon, laps e vaj, me atë përhumbjen e pikëllimin e largët të njerëzve të thjeshtë, që i rrethonin ato në jetën  e përditshme. Natyrat e qeta, herë me një farë melankolie vesore, të tufave të luleve e herë me atë kuisjen e tyre të pasur e të vrullshme. Peizazhet e shumta me ajër të tejdukshëm të ndehur mes pemëve.

Sofia e harroi shpejt ujin dhe infermieren Dina me nishan të zi. Natyra, e madhërishme, shtrihej përpara saj, e ajo ishte përfshirë në magjinë e ngjyrave. Sa mrekullueshëm! U drithërua. Një moment iu bë të ngrihej me vrull, si dikur. Të flakte teshat e spitalit, të vishte përparësen e punës, të vendoste kanavacën, këtu në dritare, të shtypte tubetet, të punonte ngjyrat. Të ngulej një copë herë si zakonisht, të thithte të gjithën pamjen, pastaj të fillonte të punonte, të pikturonte pa pushim, pa pushim, pa pushim. Oh, të mos kish kurrë pushim dhe fund! Të përfshihej prej misterit të krijimit. Të krijimit të një mundimi të paemër. Të hidhte magjinë e dhuruar në magji të krijuar…

Iu kujtua si në film jeta e saj. Shtëpia e vogël, e thjeshtë, me mindere. Në një prej rrugicave me kalldrëm të qytetit juglindor. Mbushur me cicërimat e vajzave të vogla, të lindura njëra pas tjetrës. I kujtohej babai i saj me dollomanë e gjatë të zbardhëllyer dhe të përlyer gjithnjë nga bojërat. Ajo ashtu e mbante mend të atin, në këmbë, stoik, flokë shpupuritur. Si një sfinks i paarritshëm, me penela nëpër duar, hipte dhe zbriste nëpër skela, vizatonte, krijonte, jepte dhe merrte me shenjtorë e perëndi.

Baba i saj Vangjeli Zengo i përkiste brezit të katër i traditës familjare piktorë-ikonografë. Breza me radhë, prej familjes së tij, vizatuan e krijuan qindra dhe mijëra ikona dhe mure kishash si rrallë të tjerë në Ballkan. Fillon me Nikolla Zengo ( i Vjetri), që jetoi midis gjysmës së dytë të shekullit të 18 dhe gjysmës së parë të shekullit nëntëmbëdhjetë. Vazhdon  me Andrea Zengo i biri i Nikollës. Më pas vjen Papajani Zengo ( Jani Ndini Zengo) etj.

Por babai i saj Vangjeli ishte ndoshta më i mirë i më të mirëve. Gjurmët e punës së tij gjenden në dhjetëra kisha e manastire anë e kënd Ballkanit. Ai i mëkoi fëmijët e vet me dashurinë për artin dhe pikturën. Fëmijëria e saj ishte vërtet e varfër, mbasi gjithë ekonomia e familjes varej prej penelit të kryetarit të saj. Shumë herë, për muaj të tërë familja hante të njëjtin ushqim; bukë e thatë, që zbutej me verë dhe me pak sheqer për të tre vaktet. Por përsëri harmonia dhe morali ishte i lartë, shtëpia ziente nga zërat fëminore dhe nga këngët që përhapeshin në oborret dhe rrugicat rrethepërqark. Në atë shtëpi nuk dëgjoheshin grindje dhe sherre. Arti asnjëherë nuk të lë kohë të mpakesh.

Një mbrëmje vjeshte një fqinj i tyre, takoi të atin në rrugë. U përshëndoshën, drodhën nga një duhan, pastaj komshiu i tha:

-Ore Vangjel. Ti je babai shtatë çupave dhe nuk ke djalë, apo jo?

-Po babai i shtatë çupave jam,- i tha.

-Si është e mundur o Vangjel, çdo natë kur kthehem nga puna, unë dëgjoj këngë dhe hare në shtëpinë tënde?

Babai vuri buzët në gaz:

-Dëgjo këtu o mik,- i tha,- unë nuk kam shtatë çupa, por shtatë çifligje.

Komshiu e vështroi me habi, gati me nënqeshje. Nga do ti gjente çifligjet ky zanatçi, zograf, që bridhte si muhaxhir kishë më kishë! Hëm, ka një taborr me çupa dhe nuk di nga ti a mbajë. Hëm, nuk e thonë kot; që kur lind vajzë qajnë edhe strehët e shtëpisë. Jo një, por shtatë! Hej bela! Zografi i shkretë, që na ngjan më shumë me bojaxhi, nuk e mbulon dot diellin me shoshë!

Por i ati i saj, Vangjeli ishte intelektual, që shikonte shumë larg. Ai e njihte mirë madhështinë e pavdekësinë e artit. I mësoi vajzat e tij të mbanin penelin pranë që në vogëli. Me ikonat që i ati dhe paraardhësit e tij pikturonin.

Sofisë i kujtohej mirë fëmijëria. Kur luante në cep të dhomës dhe drita e qiriut luhatej. Nëna ndizte një qiri tjetër dhe ia vendonte babit në tavolinë. I dukej i magjishëm ai kënd ku punonte i ati. Braktiste lodrat dhe ngujohej me ndrojtje përpara ikonave të përfunduara, që shkëlqenin. E vështronte e mahnitur lëvizjen shkathët të penelit e shkëndijimin e ngjyrave. Krijimin e figurave dhe trishtimin  mahnitës të shenjtorëve. Kërkonte me ngulm të gjente se çfarë fshihej përtej atij sfondi dhe atij trishtimi mahnitës.

-Zoçka ime, dëshiron të mësosh të luash me magjinë e penelit dhe të ngjyrave?- e pyeti i ati.

Ajo luajti kryet dhe i afrohet më pranë të atit, pa i ndyrë sytë në ngjyrat e freskëta që vezullonin. Motra e madhe ishte bërë qyshkur piktore dhe çirake e parë e të atit.

-Arti është shumë më i gjerë dhe i madhërishëm se këto ikona,- i tha i ati, pastaj e mori në pëqi dhe nis ti përkëdhelte flokët.

-Fshiji duart kur u prek flokët vajzave, se do tu a bësh si lesh arapi,- i tha nëna.

-Ri rehat, o grua. Çupat duhen të mësohen qysh tani me erën e ngjyrave.

Ato filluan të ushqeheshin dita ditës me dashuri për këtë mjeshtri. Ato ishin pjesëtare të një mjedisi familjar sa të ndjeshëm nga ana e dashurisë për njëri tjetrin, aq dhe të rreptë nga ana e punës, ku orët e ditët kalonin duke përvetësuar mjeshtërinë artistike. Ato bënin çmos me këmbëngulje tu bëheshin krah të atit të tyre në bërjen e ikonave dhe në dekorimin e kishave. Babai u dha profesione vajzave të tij, duke u siguruar atyre mësuesit dhe shkollat më të mira që qenë në atë kohë…

Flutura krahëshkruar fluturoi një copë herë mbi degë pa vendosur se ku të ulej. Sofia po e përgjonte pa i lëvizur qerpiku. Flutura një hop u ul mbi një gjethe të blertë, por siç dukej nuk ishte e kënaqur. U ngrit, rahu flatrat, qëndroi pezull në ajër. Fluturoi, u fërkua pas gjetheve të blerta dhe si për inat të Sofisë shkoi e u ul mbi lulen e vetme. Asaj iu mbajt fryma. Mos, gati sa nuk thirri. Përse u ule aty, po sikur lulja e vetme të shkërmoqet dhe të rrëzohet prej rëndesës tënde të pakujdesshme? Shko, fluturo kudo, por jo aty.

Flutura, si për inat të saj, rrahu disa herë flatrat delikate. Kujdes, moj flutur, mirë që u ule mbi lule, por të lutem, mos u tund dhe u shkund, pëshpëriti Sofia gjithë ankth. Flutura gjithë indiferentizëm u ngrit prej lules. Pa u kushtuar rëndësi merakut të hapur, të gruas së sëmurë që e vështronte me shqetësim, përtej dritares së spitalit. Fatmirësisht asgjë nuk ndodhi, fletët e lules u drithëruan por nuk ranë dhe Sofia mori frymë e lehtësuar. Zemra e fluturës është e brishtë si zemra ime.

Përse iu fiksua pritja e ankthuar e rrëzimit të natyrshëm të lules? Përnjëherësh iu kujtuar motra e vogël Antoneta, më e bukura ndër vajzat, që vdiq nga skarlatina në moshën tetë vjeç. Motrat e më të rritura e thërrisnin lule dhe engjëllushe. Qysh atëherë iu krijua bindja, që lulet janë delikate si e motra, Antoneta. Dhe fluturat janë gjithashtu delikate. Kanë rrjedhur shumë e shumë vite dhe motra e vogël është lart në qiell pranë babait dhe nënës. Sa shpejt ikën njeriu, si era, sikur nuk ka qenë kurrë! E ajo, Sofia ishte bërë më delikate se delikatet…

Por nuk dua të jem e tillë, a do mund?!

Sofisë iu kujtua se sa me emocion priti ditën kur shkoi të studionte  në Akademinë e Arteve të Bukura të Athinës. Në vendin, e Fidias dhe të Praksitelit. Në antikitet u zhvillua në shkallë të lartë artet e bukura dhe kultura. Babai i kish parë së afërmi. Tani i erdhi radha asaj ti shihte dhe ti prekte. Ajo pa nga afër Akropolin dhe kryeveprat e artit klasik, teatrot ku e luajtën tragjeditë e famshme të Eskilit, Sofokliut, Euripidit, etj. Motra e saj Androniqi, e cila sapo ishte diplomuar, bëri një vit studime në skulpturë, me qëllim ti qëndronte afër motrës më të vogël. Ato të zëna krah për krah ngjitnin shkallët e ngurta të Akropolit. Dhe ajo kështu filloi të ngjiste shkallët e artit të madh, pikturës.

Iu duk sikur kish djersirë. Një hop bëri çudi, në dhomë nuk ish dhe aq vapë sa të djersinte. Me cepin e çarçafit fshiu qafën që i ish holluar…

I erdhi nëpër mend viti i fundit shkollës së lartë, provimi i fundit për marrjen e diplomës. Në vendlindje, në Shqipëri sapo ishte ndehur terri i rëndë i pushtimit dhe në kufij po bëheshin provokime për një luftë më të zgjeruar, botërore. I bëri kërkesë drejtorisë që provimet përfundimtare ti bënte në muajt e pushimeve të verës. Dita e provimit i ra ta bënte së bashku me një student vendas por që e kishte vitin e gjashtë. Ai mundohej të merrte diplomën  dhe nuk arrinte dot. Sofia e kish ndeshur shpesh herë atë student shtatshkurtër dhe kokëmadh nëpër korridoret e fakultetit por nuk i kish kushtuar rëndësi. Të dy, të ulur në pozicione të ndryshme po bënin vizatimin e një gjysmë trupi. Fytyra e studentit ishte zbehtë, shumë e trishtuar, njëlloj si ikonat që pikturonte i ati. Flokët kaçurrela i vareshin ankueshëm në fytyrë. Vizatonte e fshinte me nervozizëm dhe mërmëriste nëpër dhembë me vete:

-Kush e dëgjon çukullisjet e tim eti, në qofte se më shkon huq dhe këtë radhë. Më mirë të vras veten.

Sofia e dëgjoi. U zgjat me kujdes dhe vështroi nga punimi i tjetrit. Përnjëherësh konstatoi që vizatimi i tij kishte përmasa më të mëdha se masat natyrale që kërkoheshin nga komisioni.

-Shko merr në tjetër letër me vulë,- i pëshpëriti ajo.

-Çfarë! – ia bëri ai i hutuar dhe kapsalliti qerpikët.

-Të thashë. Shko shpejt merr një letër tjetër me vulë, sa komisioni nuk e ka mendjen,- i foli me të shpejtë ajo, e shtoi,- dhe grise  të parin.

Shoku i kursit e mblodhi menjëherë mendjen. U ngrit prej stolit si vetëtima. Tërhoqi me shpejtësi një letër tjetër, me vulë dhe ia dha Sofisë.  Ajo me zhdërvjelltësi dhe përpikëri e vizatoi modelin në përmasat natyrale. Sytë e tij e vështronin me mirënjohje.

Kur dolën rezultatet fituan të dy. Shoku i kursit sa nuk fluturonte nga gëzimi.

-Oh, nuk di si të falënderoj. Nuk do dëgjoj më gjëmimin çmendurak të tim ati. Ai është një njeri i pasur dhe do që unë të bëhem pa tjetër piktor. Të them të drejtën nuk jam dhe aq i prerë për tu bërë piktor i mirë.

Ai nxori një çek nga xhepi dhe i tha Sofisë:

-Për ndihmesën që më dhe, do ta shpërblej. Hap gojën, thuaj një shumë, sa të duash dhe unë do ta firmos menjëherë.

Sofisë iu qesh. Nuk e kish menduar që të ndihmonte dikë me para. Ajo tashmë e kishte fituar një byzylyk të artë. Të tjerat nuk i hynin në sy..

-Mua më mjafton një faleminderit,- i tha dhe i zgjati dorën ta përshëndeste.

Tjetri ngeli gojë hapur. Hapi krahët si ti thoshte, si të duash dhe iku.

Sofia me rezultate të larta në universitet mori rrugën kthimit për në atdhe. Makina tundej dhe shkundej në rrugë e dëmtuar. Qielli ishte i vrenjtur me re. E shoqëronte nga pas një ankth dhe peizazh i zymtë. I rënduar me lëvizjen e nëndheshme, gjëmimet dhe lufta e përgjakshme.

Ajo ishte plot vrull e jetë dhe çdo mbrëmje kur nuk realizonte atë që donte, thoshte me vete: Iku dhe një ditë, çfarë bëra unë, asgjë. Pas dy vjet pritjeje filloi nga puna, por përkushtimin ndaj pasionit të pikturës asnjëherë nuk e braktisi. Ditë pas dite javë pas jave dhe vit pas viti. Pyetja: çfarë bëra unë sot? Analiza e vetvetes, për një ditë në qoftë se ishte pa fryt, e shoqëronte në çdo hap të jetës së saj.

Sofia u mbështet në bërryla dhe me vështirësi u ngrit pak ndenjur. Rregulloi jastëkun në shpinë. I dhembnin të ndenjurat, i gjithë trupi i shponte prej qëndrimit shtrirë. Por atë e kishin përfshirë kujtimet e shkuara, të bukura. Ajo ish përpjekur ta vlerësonte e ta përjetonte të bukurën  dhe ta jetonte jetën…

Iu qesh, kur iu kujtua vajzëria e veshur me pantallona dhe hipur në biçikleta. Nëna pati kundërshtim të butë, mbasi i besonte babait.

-Ç’ është kjo o burrë, të më dalin çupat me pantallona!

-Ja që është, o grua e dashur. Vajzat e mia janë ndryshe, nuk janë si të tjerat, – ia pat babai duke qeshur, por vështrimin e kish të menduar. Kish merak si do pritej nga bashkëqytetarët e tij. Por tashmë vendimin ishte marrë.

Sofia kishte dëgjuar për Xhorxh Sandin, shkrimtaren franceze që vishej si burrë, e cila me kurajë sfidoi kohën  dhe mendësinë. Babai i  saj mund të mos kishte dëgjuar për atë grua shkrimtare dhe ajo nuk e pyeti kurrë. Por arti të zbulon ca shtigje, dhe të hapën ca rrugë, që të tjerët nuk mund ti gjejnë…

Ato ishin të parat vajza që filluan të ecnin me siguri në fushën e artit të madh, pikturës. Gjithashtu, ato ishin të parat vajza që mësuan të ngisnin biçikleta nëpër rrugët dhe rrugicat e qytetit. Përplasej ndonjë dritare nxitimthi pas tyre hidhej në ajër ndonjë pëshpërimë pezmatimi. Qyteti tinëzisht i përgjonte, priste. Mërmëriste, përpara disa vitesh ferma nuk guxonte të dilte prej shtëpie, këto çupa të zografit guxojnë tu hipin edhe biçikletave!? Por çfarë priste vallë, mos u prish bota!

Ato ishin shembulli i përkushtimit dhe sakrificës. Me biçikleta shkonin në punë dhe me to shëtisnin nëpër rrugët e qytetit. Për më tepër, hipnin si djemtë majë skelave në kishat e reja, për të pikturuar basoriliefë, shenjtorë dhe perëndi. Të udhëhequra nga babai i tyre i qetë dhe pa fjalë.

Veprimet e saj dhe të motrave ishin krejtësisht të pazakonshme për kohën dhe mundësinë. Ato nuk e bënin prej qejfit, por prej nevojës, të fitonin kohë. Qytetarët shqyen sytë të befasuar me surprizën e zografit, dhe të  çupave të tij të veshura si burrat. Ndërkohë ato vazhdonin të kacavirreshin nëpër skela dhe pikturonin në praninë e vazhdueshme të kalimtarëve të qytetit, ku të gjithë e njihnin njëri tjetrin. Një qejfli ngriti sakaq këngën:

Nuk ka si bukuroshet tona,

Të veshura me peliçeta,

Hipin nëpër skela dhe biçikleta.

Babai i saj qe i ndërgjegjshëm për hapin delikat që po hidhte me vajzat e tij. Ai e dinte mirë se nuk ishte një fjalë goje të nxirrte çupat nëpër rrugët e qytetit veshur me pantallona, të kacavirreshin nëpër skela, e të pikturonin mes kalimtarëve të shumtë. Babai i saj përgjatë gjithë jetës së tij e kish përballuar me guxim dhe vendosmëri. Ai ishte ndryshe nga të tjerët. Prandaj dhe ato duhej të mësoheshin me të njëjtën ndjenjë, përgjegjësi dhe civilizim. Me ndjenjë krenarie çka  bënin dhe përgjegjësi qytetarie çka vepronin. Babai në vite u dhuroi bashkëqytetareve ikona mjeshtërore, u pikturoi kisha, ku shkonin faleshin dhe shpreheshin. Të gjitha këto përbënin fillesën e rëndësishme të mirësisë. Dhënies çka mund të japësh të tjerëve. Sepse do vijë një ditë, do të kuptojnë dhe vlerësojnë. Përgjegjësia personale dhe familjare u përkiste atyre, për të krijuar vepra të bukura emancipuese shoqërore.

Gjithsesi. E gjithë veprimtaria e fisit të saj por dhe e familjes, motrave, ishte një sfidë dhe përballim, që kishte në thelb një farë sakrifikimi. Një dashuri të vështirë e të ndërlikuar me karakter emancipues ndaj vetes dhe bashkëqytetarëve.

Kur qyteti dremiste, nën petkun e muzgut. Hamejtë dhe tellalli thërrisnin që në pikë të mëngjesit dhe vendi hiqej mos e këput. Ajo dhe motrat e saj bënë hapa të madha, si rrallë të tjerë. Nga muret e kishave e të manastireve që pikturonin, shkuan me dinjitet me veprat e tyre në muret e galerive të artit. Në muret e shtëpisë së saj dhe nëpër galeritë artit anë e kënd vendit varen me dinjitet pikturat, portret dhe peizazhet. Ajo mendonte se me pikturat e  saj kishte vënë një tullë modeste në godinën e madhe të artit dhe të kulturës. Ndërsa dikush me çiltërsi i kishte thënë:

-Sofi, duhet ta dish mirë, pikturat e tua janë një kolonë e rëndësishme në godinën e artit.

Ajo kishte buzëqeshur me modesti. Ajo, të motrat dhe familja e saj ishin munduar të bënin më të mirën, në shërbim të vendit të artit dhe të kulturës…

I kujtohej kur bëri kompozimin e demonstratës së parë dhe në qendër, vendosi njeriun që u vra. Që hëngri plumbin e parë. Dikush me indiferentizëm i tha:

‘Sofi, mendoj të vësh në qendër të kompozimit tënd, figura që sot janë të rëndësishme e në pushtet, po të duash të fitosh pikë. Ky i gjorë ish veçse një shakaxhi. Doli të shiste sheqerka, e rrëmbeu turma dhe plumbi e mori rastësisht, e vrau.

Sofia e vështroi me dashamirësi dhe i tha:

-Vetë historia është grumbull rastësisht në dukje të rëndomta. Prandaj dhe i vrari është një pjesë e rastësisë që quhet histori…

Sofia largoi me vështirësi jastëkun që kishte nën shpinë dhe e vendosi poshtë nën kresë. Ndjehej tmerrësisht e lodhur por shpirtërisht e çlodhur. Dielli shkëlqente dhe natyra dukej sikur këndonte. Lulja ishte në degë dhe era e lëkundte lehtë.

-Uh, ç’ ditë e vështirë sot për mua. Më shastisi kokën pacienti i dhomës përballë,- hyri në dhomë duke u grindur Dina, infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi, shtoi:- Ka gjithë ditën që pëllet, kërkon oksigjen. Ku ta gjej unë oksigjenin kur vetëm një bombol me be është në gjithë pavijonin.

-Vetëm një oksigjen paska në gjithë këtë pavijon? – e pyeti si fajtore Sofia. Me vete shtoi, dhe këtë tub me oksigjen e paskam privilegj ta kem vetëm unë!

Infermierja luajti kryet në shenjë pohimi. U vërtit si kot një copë herë nëpër dhomë. Qëndroi përpara dritares dhe vendosi duart në gjoks.

-Ua, paska një lule atje në degë! Nuk e kisha vënë re,- ia bëri e habitur, pastaj shtoi:- Të them të vërtetën ai pacient është shumë rëndë.

-Jepi oksigjenin tim,- i foli ultas Sofia.

Dina, infermierja u kthye dhe fërkoi nishanin e zi. Qëndroi pranë shtratit të saj dhe e vështroi gjithë habi.

-Po ti si do bësh pa oksigjen?- E pyeti.

-Më duket sikur ndjehem më mirë,- foli ultas Sofia dhe mbylli sytë.

-Sofi, je e sigurt çka thua?! – e pyeti përsëri Dina, infermierja. Dhe lëvizi shpatullat me indiferentizëm.

-Po.

Sofisë i dukej sikur vërtet ndjehej më mirë, por ndërkohë i bëhej sikur trupi po i shkrihej. Dina, infermierja iku së bashku me tubon e oksigjenit. Dhoma dhe korridori i spitalit dergjeshin në qetësi. Zëri i lartë, ankues i burrit të sëmurë në dhomën përballë ishte fashitur. Asaj iu bë sikur me qindra piktura i lëviznin përpara syve, portretet që i donte aq shumë: ‘Portret gruaje me shall’, ‘Portret plaku’ ‘ Autoportret’ etj, të tjera.

Hapi sytë dhe vështroi tavanin e bardhë, diku në qoshe të dhomës dalloi një pezhishkë dhe merimangën që po kacavirrej me nxitim nëpër fillin e saj. Nuk donte të kthehej nga dritarja. Le të mbante në memorie imazhin e lules në degë dhe të fluturës krahëshkruar mbi të. Merimanga mbërriti në rrjetën  e saj. Befas u lëshua poshtë mbajtur pas një filli. Sofia largoi sytë prej aty. Sytë i digjnin në cepa. Bëra mirë që i dhashë atij njeriu të panjohur bombolën me oksigjen, mërmëriti.

Megjithatë me ngadalë ktheu kryet majtas dhe vështroi përtej dritares. Lulja kishte rënë prej degës. Dega e njomë e gjelbër lëkundej lehtë, si fajtore. Ajo nuk e pat ndjerë erën që kishte fryrë përjashta. Vërtet fryu erë përjashta, apo i kishte ardhur koha që petalet e lules të shkundeshin dhe të binin?

Dhe jeta e artistit është si lulja në degë, ia bëri me vete. Ndjeu zëra pranë. Me siguri duhej të kishin ardhur të dashurit e saj, burri dhe djemtë. Ata po i flisnin, ishin të shqetësuar. Përse shqetësoheshin, ajo ishte mirë? Dikush po i fshinte ballin, një tjetër po ia ledhatonte flokët. U përpoq tu buzëqeshte, tu thoshte, se i donte shumë dhe të mos bëheshin merak, jam më mirë. Me të vërtet jam shumë mirë. Dikush e pushti në buzë, ndjeu lagështinë e njohur. Me siguri duhej të ishte Akili, i shoqi. Kishin kaluar një jetë të mrekullueshme së bashku. I duk sikur ia tha, të dua fort. Vallë e dëgjoi Akili. Sa zhurmë qa ka. Nuk pati kohë. Përse vrapon kjo kohë aq shpejt! Iu bë sikur po e thërrisnin prindërit dhe motra e vogël Antoneta…

Ndjeu një dritë të fortë, vezulluese dhe më pas mijëra shkëndijime shumëngjyrëshe që përhapeshin ngado. Disa duart po e ngrinin ngadalë, butë. Gjendej krahëhapur. Ndjehej shumë e lehtë, si pupël. Iku ngadalë, u ngrit mes vezullimeve…

Pas dy orësh në dhomën  përballë, vdiq dhe ai burri me tubon e oksigjenit në gojë…

Tregim nga Vjollca PASKU/

Diell i ftohtë. Dimri dukej sikur derdhte mbi tokë gjithë frymën e akullt, duke përgjuar si gardian se mos dielli lëshonte ndonjë rreze të ngrohtë. Pemët mbuloheshin nga një cipëz akulli, si shpirtrat e ftohtë që vëzhgojnë botën tokësore. Në orët e drekës akulli shkrihej dhe pikonte si pikëza loti. Ky i ftohtë nuk mbahej mend, në Tiranë. Mimoza, një grua e martuar rreth të tridhjetepesave, me flokë të gjatë, dhe sy, ku i dallohej qartë vështrimi i lumtur, mbasi mbaroi orët e mësimit, mori nga kopshti vajzën pesëvjeçare dhe u drejtua nga shkolla, të merrte djalin shtatëvjeçar me makinën e saj. Ajo kishte mbaruar artet e bukura dhe jepte pikturë në liceun Artistik të Tiranës. Pas drekës, të dy fëmijët i vendoste në regjimin e gjumit. Në këtë orë kthehej bashkëshorti nga puna. Të dy ishin njohur në fakultet, gjatë studimeve të larta, ajo në pikturë, ai në fakultetin e ekonomisë. U dashuruan dhe së bashku ndërtuan ëndrrat fluturuese. Flatruan në diell dhe në hënë, në të gjithë universin e njohjes së. Melodia e dashurisë ishte bërë monopol i dy shpirtrave të tyre, që pasi u zbulua, ishte ruajtur si thesar i fshehur, në sferën e dritës magjike që gjeneronte lumturi dhe paqe. Qielli iu fali atyre dhe cicërimat e dy zogjve. Pas drekimit, vendprehja e tyre ishte në krevatin me jorgan trëndafili në dhomën e gjumit. Ballkon-porta me xhamari të madhe, me perdet gjysmë të hapura enkas, në mënyrë që drita të lundronte në të gjithë dhomën, ndriçonte çdo grimcë ajri në atë dhomë. Por ndriçimin më të madh ua jepnin dy shpirtrat e dashuruar. Megjithëse kishin dhjetë vjet martuar, dashuria e tyre kishte ende ëmbëlsinë e mjaltit, të kulluar nga zemrat. Në katin e dymbëdhjetë të apartamentit,vetëm dielli e hëna mund të shihte pasionin e ëmbël në shtrëngimin e duarve dhe puthitjen e trupave të tyre. Buzëqeshja e Mimozës ishte një diell i vogël, që me rrezet vezulluese ngrohnin gjoksin e tij. Eltjoni e pa me vështrim ngazëllues të dëshirës, të jetë në qenësinë e brendisë saj. Në platformën e dashurisë çdo çast i kthyer në ar lindte një pigment puthje. Ai rrëshqet ngadalë dorën përmbi lëkurën e butë duke e përkëdhelur si një lule të brishtë. Flokët e saj kishin rënë si ujëvarë në supet e zhveshura. Dëshira për t’i shijuar botët në një prekje, të gjithë qiejve, të gjitha ngjyrave brenda pak çasteve, flakëroi sytë e ndezur të tij. Të dy filluan eksplorimin e njëri-tjetrit sikur të ishte hera e parë. Por papritur, një kërcitje e fortë trembi dy zemrat që kishin nisur fluturimin e tyre në qiellin e ëmbël të dashurisë. Gjaku u ngriu ndër damarë…Në xhamarinë e madhe, nga një pikëz në qendër, krisja u radhit në formë disqesh në të gjithë hapësirën, sikur të ishin bërë me një diamant prerës. Ajri u ngjyros me vorbulla gri, sikur hijet të gllabëronin dritën. Ftohtësia tkurri gjithë ngrohtësinë e ndezur. Fitilat e kënaqësisë u fikën s’i prej një qenie misterioze. Të dy ngrinë për një çast, u mpinë dhe nuk mund të flisnin… Fëmijët u zgjuan të lebetitur dhe britma e tyre i solli në vete. U veshën me të shpejtë, dhe Eltjoni shkoi në dhomën e fëmijëve t’i qetësonte… Edlira piu shpejtë një gotë ujë, t’i qetësoheshin rrahjet e trembura të zemrës. -Si ka mundësi të thyhet xhami në këtë mënyrë?- pyeti ajo të shoqin.- U tremba aq shumë sa m’u duk sikur m’u nda shpirti më dysh….jashtë ka diell, ndërsa këtu akoma ka errësirë… -Jo e dashur të duket ty, ngaqë na erdhi papritur ajo zhurmë e madhe ….por ndoshta xhamave u erdhi data e skadimit,- bëri shaka Eltjoni – nesër do sjell ustanë të zëvendësojmë xhamat… Mimoza nuk qetësohej dot. I dukej sikur nuk ngopej dot me ajër. Ajo masë e madhe e errët ajri ushtronte presion mbi atmosferën, dhe presion brenda shpirtit.. Hapi me kujdes një portë te xhamaria e krisur dhe la ajrin të hynte brenda. Një parandjenjë e keqe i mbërtheu shpirtin. U ngrit dhe iku nga dhoma të vazhdonte punët e pasdites. “Ndoshta është frika ime, s’e do ndodhë diçka e keqe që krijon errësirë dhe ftohtësi”, mendoi Edlira. U mundua gjithë pasditen, të vijonte punët e zakonshme, të ndihmonte djalin në përgatitjen e mësimeve, por parandjenja e keqe i kishte zaptuar gjithë shpirtin. Mëngjesi tjetër gdhiu me shi. Pikat e vogla këputeshin nga barku i qiellit, duke rënë të kulluara pa asnjë element papastërtie. Binin butë, shtruar sikur diçka i pëshpëritnin tokës, nën një ritëm monoton. Mimoza u ngrit pa qejf. Duhej të bënte gati fëmijët, dhe të shkonte në punë. Eltjoni duhet të shkonte në Vlorë për një shërbim pune. Të dy morën drejtime të ndryshme. Mimoza mori dy ombrellat e vogla të fëmijëve dhe të sajën, ndërsa Eltoni makinën. -Ki kujdes rrugës, – i tha ajo duke e puthur. -Mos ki merak, takohemi në drekë!- ia ktheu ai duke ecur me pezhonë gri ku dukej si një re qielli që po ecte në rrugën e tokës. Teksa po dëgjonte të rejat e ditës në kasetofonin e makinës, hunda iu ça për cigare. Ndaloi në një kinkaleri rrugës, mori paketën dhe vazhdoi rrugën, duke harruar vënien e rripit të sigurimit… Për një moment uli vështrimin për të marrë çakmakun, të ndizte cigaren. Në këtë kohë shikoi me hijen e syrit, një re të zezë në formën e një makine që po vinte me shpejtësi përballë tij. Kthen timonin t’i hapte rrugën, por nuk arriti…. Makina u dynd përmbi të, si merimanga e një bombe gjigante. Gjithë qielli dhe toka humbën për pak sekonda. Përplasja e furishme oshtiu, nga britmat e makinave dhe toka u ndez nga gjuhët e flakëve të zeza…Policia u lajmërua nga kalimtarët e rastit dhe ata brofën aty shpejt. U mbajt procesverbali i zakonshëm dhe nëpërmjet targave u gjet se kujt i përkisnin makinat. Trupat në dy makinat ishin djegur dhe zor s’e njiheshin… Mimoza ishte në orën e pestë, kur e lajmëruan, se kishte ndodhur një aksident me dëmtime të lehta në rrugën pranë qytetit të Kavajës. Ajo lajmëroi mamanë e saj të merrte fëmijët, dhe u nis me taksi në drejtim të Kavajës. Shpresonte të mos ishte i shoqi, por dikush tjetër, por edhe në rastin më të keq, dëmtimet mund të ishin të lehta. Shpirti i saj mbante peshën e qiellit të gurëzuar. “Pse?” e mbyste mendimi. Trupi i elektrizuar prej makthit, i dridhej lehtë. Kur arriti në vendngjarje, ndjeu se era e djegur mbyste ajrin përreth. Sfera magjike e dashurisë në sytë e saj, fiku dritën, si me krifën e kuajve të fatit të zi. Një gjysmë skelet i nxirë ishte në ndenjësen e shoferit, në atë grumbull metalesh të mbetura pas aksidentit. Forma e vagullt e vdekjes kishte lënë vulën e hirit. Dashuria ishte shndërruar në hi. Zëri, fjalët, ndjenjat, çdo gjë ishin shkrumbuar. S’mund të nxirrte britma të lirohej, por qante thellë, brenda shpirtit. Ajo fytyrë e ëmbël me dy sytë si shqiponjë, flokët e zinj të shkurtër, buza që pëshpëriste me nojma “ditto” ishin shuar. Nga sytë e Mimozës rrëshqitën lot të djegur. Shpresa e saj ishte bëre hi. Në përhumbjen e botës, atje ku shiu i pafuqishëm nuk mund ta shuante zjarrin e ndezur flakë, pa vetveten të digjej. Nuk kishte më asgjë në këtë botë, t’i kthente mbrapsht dashurinë. Tmerri, djegia, dhe parafytyrimi i skenës së përplasjes, i rrotulloheshin në kokë. Mallkonte flakën, zjarrin që përpinë njeriun e shtrenjte të zemrën së saj. “Duhej ta kisha kuptuar që dje pasdite, se po më vinte mortja, nuk duhet ta kisha lënë të shkonte me makinë’’… Bota iu rrotullua si fugë. Nuk dëgjonte asgjë. Në imazhin e syve të saj, ishte fiksuar vetëm tym i zi. Ndoshta mortja e zezë udhëtoi bashkë me të. Bota, qielli, toka, u mbyllën brenda bebëzave të syrit… Kur hapi sytë ishte në dhomën e gjumit, atje me xhamin e krisur. ”Oh sa kam fjetur, ç’farë makthi, por ora sa do jetë?…Toni duhet te jetë ngritur më herët.” Ajo donte me shpirt ta zhdukte realitetin, ndoshta gjithçka që kishte parë nuk ishte e vërtetë. Në pikturën e madhe të tek e cila kishte pikturuar një pemë të madhe mimoze me dy zemra të bashkuara, pa hijen e një fjongoje të zezë. Peneli i saj ndërmjet vetëdijes dhe pavetëdijes, ishte futur deri në rrënjën e errësirës, atje ku farëzat prisnin dritën të shpërthenin. Tani pema digjej nga zjarri dhe mimozat e verdha nxironin. Ato shkriheshin në fjollë boje dhe formonin tymin e fjongos. Reflekset e syve dizenjonin vetëm tmerre. Katet e ndjenjës zbrisnin shkallëve të zjarrit. “Pse, pse, duhej të ndodhte?”… Tingujt e vajtimit funebër i rrëshqisnin nëpërmjet syve të lagësht. E zhytur plotësisht në ferrin e depresionit, ajo nuk shikonte asnjë cep drite, përveç tymit. Dëgjonte zhurma, zëra, shpërthime… Dy motrat dhe vëllai i rrinin pranë, por ajo s’ishte në gjendje t’i dallonte. Kishte kaluar dy ditë në këtë gjendje depresive. Sytë ishin zbrazur dhe ishin zvarritur, fytyra po humbiste jetën. Zërat njerëzor i dukeshin pa kuptim, çastet orë të vdekura… Sa donte të ikte, atje në thellësinë pa jetë të nëntokës…”O Zot merrmë edhe mua, nuk mund të duroj dot këtë dhimbje”, ulërinte shpirti i saj. Zë nuk kishte, dhe as buzët nuk mund t’i lëvizte. Të afërmit që i rrinin pranë, kuptonin luftën e heshtur në brendësi të shpirtit të saj. Teksa qëndronte shtrirë, ndërmjet gjumit dhe zgjimit, befas gjithçka vezulloi grimca të bardha drite. Ajri u vesh me petkun më të bukur, dhe një engjëll i bardhë iu afrua pranë krevatit të saj. Zëri i tij lëvizte në zanoret e dritës, për një moment ajri u bë me gojë dhe mori formën e Etjonit, nën fluturat e bardha vezulluese. As ditën e dasmës me kostumin e bardhë, nuk ishte kaq i bukur sa në atë çast. Fytyra e tij ishte si një mëndafsh i butë dhe në sytë e tij ishte mbledhur gjithë dashuria e kësaj bote, përzier me dhembshurinë. Zëri i tij ishte si të valëzohej butësisht dhe shpërndante shërim e qetësi. Tingulli ishte i ngrohtë dhe përzinte vuajtjen. Bukuri, madhështi, shkëlqim kishte në qenien e tij. Ai gjithë jetën e tij ia kishte kushtuar familjes, profesionit dhe organizatës “Në ndihmë të të varfërve”.
-Ditto,- e dashur, – tha engjëlli.
- Oh, unë e dija që ishte një ëndërr e keqe, – i thotë ajo gjysmë e vetëdijshme.
- Ti e di që është e vërtetë,- shtoi ai.
-Mos më thuaj që jam në një ëndërr të sëmurë që do zgjasë gjithë jetën time. Zemrës time iu hoqën pjesët e saj. Dua të të kem pranë, të të shtrëngoj, dua të mbështet kokën time në kraharorin tënd… Zgjat duart në anën tënde të krevatit, por ai është bosh. Të thërras, por nuk përgjigjesh. Qielli, toka gjithçka m’u shuan… Dielli u hodh në erë, dhe jeta ime pushoi në momentin e shpërthimit. Vdekja ma vodhi dashurinë…
-Jo e dashur, të dukem pa jetë… a nuk ndjen se nga dy sytë e tu që rrjedhin, një lot është i imi, një rrahje e zemrës tënde është e imja, gjysma e dhimbjes tënde është imja. Unë do jem muri mbrojtës kundër erërave dhe stuhive të jetës. Sa herë do ndiesh të ftohtë, do këpus rrezet e diellit të ngrohesh, dhe sa herë do ndiesh të nxehtë, do marr freskun e hënës të freskohesh. Dielli shkëlqen i dashuruar me jetën njerëzore. Hëna ndrin, të mposhtë errësirën e natës, dita lind e bardhë me gjallëri të rrisë engjëjt e tokës, dhe t’i sprovojë me mësimet këtu, t’u rriten krahët për në qiell. Eja e dashur, çohu, në çdo agim do çeli drita dhe ndoshta në orët e saj do fishket një zambak, por kjo nuk do te thotë se jeta mbaroi me kaq. Të tjerë zambak do lindin…
-Atëherë përse ndodhin këto ngjarje të dëshpëruara?, thotë ajo.
- Nuk ka pyetje përse…. -A mund të pyes pse shuhet një yll?
-Nuk e di!, tha ajo.
-Sepse mbaron limfa e kuqe jetësore dhe hidrogjeni i shpirtit digjet e shndërrohet ne një yll të bardhë, diçka e ngjashme është edhe me jetën. -Domethënë jeta është një vazhdimësi? -tha ajo.
-Një vazhdimësi në lirinë e qiellit e dashur…
Ai u përul dhe e puthi me një puthje qiellore. E gjithë bardhësia u fashit dhe dhoma u kthjellua. Nga sytë e saj rrodhën lotë. Një lot i vezullonte. “Nuk di se si, por unë e ndjej praninë e tij” mendoi Mimoza. Dobësia dhe vuajtja mërguan ekspres nga qenia e saj. Qetësia dhe paqja iu rikthyen. Ajo ndje sikur i gjithë trupi iu përtëri. Fytyra i ndriçonte, sikur të kishte marrë shkëlqim engjëjsh. Brenda qenies së saj ndodhej engjëlli. U ngrit për të vazhduar jetën atje ku kishte mbetur. Zemra e Mimozës kishte brenda qiellin, ndaj ajo e shikonte diellin në formën e zemrës… U ngrit marramenthi dhe shkoi puthi fëmijët me mall të patreguar…

Hyre vonë në rrugën time/

Nga  Përparim  Hysi/

Ti hyre vonë në rrugën time/

Dhe kjo ndodhi fare rastësisht/
E kujtoj çastin, o mikja ime!/

Dhe, vërtet, që ndjehem liksht./

Tek meditoj, më del përpara

Si një film që më mbetë në kujtesë
Një “film” me  aq çaste të bardha

Shyqyr, që  ka “harresë?!!!”

Harresë e çastit,se, domosdo,

Ka çaste që zë e psherëtij
Psherëtij me zëmër,sa bëj “oh!”

Si “ftohur” të jem në ijë.

Se ndjej peshë fizike në zëmër

Se ndjej dhe mbytem mall
Gjithçka ndodhi nuk qe ëndërr
E përjetoj krejt si gjallë.

Më duket se diçka mbaj fshehur
E ruaj atë si, “tinëzisht”
Sa herë andej nga ju jam derdhur

Dhe, sërish, ndjehem liksht…

12 janar 2014

KRISTAQ  TURTULLI/

Kush janë këta njerëz të moshave të ndryshme që protestojnë përpara bashkisë së qytetit të Korçës, në këtë ditë të ftohtë fillim janari, të vitit 2014? Fytyrat e tyre nuk janë të egërsuara. Ato kanë një revoltim dhe indinjatë të heshtur, të trishtuar.

Janë qytetarët fisnikë, të familjeve më të vjetra të qytetit dhe nuk dinë të bëjnë ndryshe dhe kështu kanë qenë gjithmonë. Janë pjesëtarët e familjeve të shquara të qytetit të Korçës: të parët e tyre kanë luftuar për mbrojtjen dhe identitetin e qytetit, krijimin e shtetit të parë shqiptar dhe të kombit. Janë pjesëtarët e familjeve të mëdha;Turtulli, Fundo, Nuke. Mullixhiu, Llogori etj. Që kanë nxjerrë burra të shquar si Mihal Turtulli, Thoma Turtulli, Llazar Fundo. Janë 160 familje. Të çilët kanë qenë dhuruesit dinjiteti dhe krenaria i qytetit të tyre. Familjarët e tyre kanë pritur vite dhe vite me radhë devotshmëri dhe durim, më shumë se shtatëdhjetë vite të rimarrin pronat e tyre.

Po a do bejlurçina i ri i Korçës plakë, që sot na qenka kryetarkë i bashkisë?!

Prej këtyre familjeve të shquara që protestojnë përpara ndërtesës së ngurtë, u kanë ikur breza, në varfëri dhe mizërie pa provuar vërtetësinë  e rivendosjes në vend të pronës, drejtësinë e zbatuar me ligje të vërteta demokratike, prej qeverive demokratike. Bijtë dhe bijat e tyre kanë vuajtur në kullat e hirit për bukën e gojës së bashku me prindërit por njëherësh kanë shpresuar dhe shpresojnë në ligjet e reja dhe shteti i ri demokratik. Kur do të vijë kjo ditë e bekuar dhe tu njohë atyre më në fund të drejtën e pronës të mohuar në dekada dhe dekada.

Dikush nga punonjësit e bashkisë prapa hekurave të përdredhura të zyrës i pëshpërit shoqes në krah me indiferentizëm:

‘Me sa kam dëgjuar janë ish pronarët e vreshtave! Nuk e kuptoj  se çfarë kërkojnë këta pronarë të vjetër xhamën. Tani u kujtuan të protestojnë, pas njëzet e ca vjet demokraci!’

Ish pronarët! Pëshpërit dikush tjetër dhe mbledh buzët, akoma paska Shqipëria ish pronarë që protestojnë për ti njohur dhe mbrojtur pronat e tyre. Ku qenkan këta akoma. Pronarët e rinj ke qejf ti shikosh. S’u bën syri tërr. Të shëndetshëm, të sigurt, kokoroçë. Kaq të paduruar janë këta ish pronarë, që pas njëzet e kusur demokraci kujtohen të grumbullohen, e të protestojnë! Punë e madhe le të bëjnë siç kanë bërë. Kundër kujt protestojnë, kundër kryetarit të bashkisë. Po kryetari i bashkisë së Korçës, Sotiraqi, është i yni bre. Raqka ishte nënkryetar i bindur i partisë. Tani u ngrit një pozitë më lart. S’ka  as dy tre muaj që është zgjedhur në drejtim të Parizit të vogël.

Kryetarka i ri shoku Sotiraq Filo nuk ka trashëguar prona, dhe nuk di dhe nuk çan kryet ta dijë sa e dhimbshme dhe e tmerrshme është kur të merret me përdhunë prona. Kur të mohohet prona. Për shkak të pronës, nëmesh, mallkohesh burgosesh, përndiqesh dhe persekutohesh me gjithë kuç dhe me maçkë për vite me radhë. I di shoku Sotiraq Filo këto?! E çfarë rëndësie ka për një kryetar të ri e shkuara, edhe në e di, edhe në se nuk e di. E thamë, ai nuk ka prona. Por kjo nuk do të thotë të mos bëhet me prona. Kush nuk ngjiti shkallët e pushtetit dhe nuk u pasurua në Shqipëri tonë, ku korrupsioni dhe padrejtësitë janë ulur këmbëkryq.

U përfol se shoku Sotiraqkë u zgjodh me vota të blera, në popullin fukara që ha bukë me listë. Me vota të vjedhura. Po janë fjalë vëlla, veç fjalë?! Edhe sikur të jetë e vërtetë. Punë e madhe, njëri do zgjidhej kryetar. Si nga socialistja, apo demokratikja. Të dy qenë Sotiraqë. Dy kanxherë në një derë. Blerjet dhe vjedhjet e votave janë bërë të modës tek ne.

Ish pronarët qëndrojnë të grumbulluar, përpara bashkisë, nën thëllimin e ftohtë të fillim janarit dhe kërkojnë të  drejtat e tyre, të shkojë më në fund haka tek i zoti. Por i zoti e shet dhe tallalli se jep. Pronat, vreshtat në kodrat e qytetit janë me tapi, të njohura dhe me gjyq dhe janë të futura brenda zonës së verdhë. Me një plan të rëndësishëm studimor, evropian. Ato janë si një ballkon i bukur i qytetit të Korçës dhe i gjithë fushës së saj.

Por me kryetarkën Raqkë nuk bëhet shaka, ai tani është  Ligji dhe Sotiraqi. Dhe nuk do të lëshojë pe. Pronarët e ligjshëm korçarë le ti shohin me dylbi tokat e tyre. Le ti ëndërrojnë, si ëndërr mos më prek, por jo ti gëzojnë.

Të gjithë shqiptarët kërkojnë të hyjnë në Evropë, me se me paterica me kryetarë bashkie, Sotiraqë. Sekretar partie, ish komunistë mafiozë. Kryetarë qeverie që vazhdimisht premtojnë, gënjejnë, nuk dinë dhe nuk duan të njohin se çfarë është e drejta e patjetërsueshme e pronës. Janë ndërruar në Korçë disa kryetarë bashkie, nga të dy forca politike. Të dyja partitë; socialistja dhe demokratja, paçka se shajnë dhe akuzojnë njëra tjetrën, janë si pendë qe. Një kryetar hyn dhe tjetri del, një Çilo dhe një Vangjel. Të gjithë janë munduar ti bëjnë bisht çështjes së drejtë të pronësisë. E kanë zvarritur, për të mos pasur kokëçarje. Por së paku nuk e kanë përbuzur, mohuar dhe përdorur gjithfarëlloj mashtrimesh dhe pabesish si ky bejlurçina Raqka ynë. I cili kërkon ti vërë kapakun qypit të çështjes së pronës dhe ta zërë grykën me brymë për njëherë e mirë

Mu kujtua vitet e para të  demokracisë. Secili nga ne ishim të mbushur me shpresë dhe besim për ditët e mira që paskësaj do të vinin. Dhe kishim të drejtë. Nuk na mbante më kurrizi. Na u përlotën sytë prej emocionit. Erdhi më në fund dita e bardhë e lirisë dhe besimit. E mbështetëm me të gjitha forcat e shpirtit.

Dy vëllezërit e mi i shkurtuan nga puna dhe me plot besim dhe shpresë shkova tek kryetari i komitetit i sapo emëruar nga partia demokratike, aso kohe ish (P. Ll) E njihja qysh në ditët e para të lëvizjes demokratike. Duke i paraqitur tapitë e dyqanit e të pronave të tjera, të fabrikës së kartonit, etj të babait, të cilat e kishte në zamër të pazarit. I thashë (P. Ll) të më ndihmonte, të më kompensonte diçka nga ish dyqani i babait. I cili nuk ekzistonte, përgjatë viteve ishte rrafshuar prej kohësh. Mbasi e kish zënë urbanistika rrugore e zhvillimit të qytetit dhe stacioni i ri i autobusëve.

Kryetari ngriti supet, dyqani i babait tënd nuk ekziston, më tha. Ti e di më mirë se unë që aty është bërë rrugë kryesore e qytetit, ç’të bëj, ku ta gjej, më thuaj ti. Fabrika e kartonit u prish me makineritë u shkatërruan. Më kompenso, i thashë, janë tre familje që duan të mbushin barkun me bukë, më jep një nga dyqanet që sot janë të shtetit, i  thashë. Pa, pa, pa, është punë që nuk bëhet. Vendos parlamenti dhe qeveria demokratike për to. Pastaj në konfidencë më pëshpëriti: E dëgjove se ç’thanë të dy motrat shitëse në vetëshërbimi? Do të presim me sëpata, do të shpiem gjakun deri në gju po të tentojnë të vijnë tu a marrin dyqanin. PD nuk është për haqe dhe hatërembjetje, por për drejtësi dhe zhvillim. Ne do krijojmë shtetin ligjor, shtetin e së drejtës, së pronës, i thashë. Nuk është logjike, i thashë, shumë nga shitëset kanë zbritur nga fshati, janë të afërmit e partisë së punës, e të sigurimit të shtetit, kanë a s’kanë disa muaj që punojnë ne dyqanet e shtetit dhe të bëhen pronare në mallin në huaj. Dhe ne të mbetemi… Më beso mua, më tha(P. Ll), shteti i ri demokratik do ti rregullojë të gjitha sa më mirë, në Shqipëri tonë ka vend boll për të gjithë, të shpronësuarit dhe për pronarët e rinj.

Ika, në shkallët e komitetit takova një mik, kishim qenë së bashku qysh në ditët e parë të krijimit të PD dhe ja qava hallin, isha shumë i zhgënjyer. E ndjeja që diçka nuk shkonte. Ai nënqeshi me ironi dhe më tha. Beson me naivitet se do shkojë haka tek i zoti? Sigurisht, i thashë, përse të mos shkojë haka tek i zoti. Boll me padrejtësi, në radhë të parë demokracia është për ne, për ish të përndjekurit dhe ish pronarët. Në atë krah fli ti, në atë krah, nuk të le laroja të hajë baloja, më tha. Nuk e besova. Në programin e të gjitha partive të krijuara është shkruar me germa të mëdha kthimi i së drejtës së mohuar dhe i pronave pronarëve të ligjshëm. Mos je i dehur, i thashë. Dhe mund të jem i dehur, më tha. Mu duk gati i çmendur, për të mos thënë i lig.

Është përfolur se dikur, Gorbaçovi mbodhi si udhëheqësit e partive motra dhe u tha. Të bëjmë sikur lemë lëmë pushtetin politik dhe o burra të marrim pushtetin ekonomik dhe atë politik. Kjo e vërtetë është si drita e diellit.

Pronarët e ligjshëm, të përndjekurit dhe të persekutuarit mbetën për të gjitha gjërat në bisht. Ata me fisnikëri asnjëherë nuk kërkuan dhe kanë kërkuar gjak dhe hakmarrje, sepse janë qytetarë. Më thoni cili pushtetar i djeshëm, operativ, punonjës sigurimi, gardian i torturave u përndoq dhe u godit prej të përndjekurve, dhe të persekutuarve: Asnjë.

Ata ia lanë drejtësinë dhe hakmarrjen të madhit Zot. Por me sa duket zoti është i shurdhër. Ata përsëri me durim kanë pritur dhe presin që të vijë një ditë dhe shteti tu a njohë të drejtën e tyre.

Politikanët shqiptarë vazhdojnë me hipokrizinë e politikanëve të së kaluarës historike të shtetit shqiptar të cilët ndonëse ditën ulërijnë dhe brohorisin për Europën dhe vendet evropiane, natën numërojnë paratë e fituara nga kompromiset e pista në emër të shtetit shqiptar. Po kështu edhe sot ekziston një grup i madh politikanësh shqiptarë të rangut të lartë por edhe të mesëm apo të ulët të cilët janë pasuruar sistematikisht gjatë kohës ë tyre të drejtimit por që nuk u pëlqen integrimi në BE, ndonëse me fjalë e kërkojnë atë.

Ju lutem më thoni, cila nga familjet e vjetra Shqiptare ka marrë pronat të drejtat e mohuara dheishtë ngritur në vendin e merituar. Asnjë. Partitë dhe qeveritë i kanë lënë qëllimisht në bisht. Kanë alergji për të shkuarën, për të vërtetën, historinë. Më lindi menjëherë pyetja e rëndësishme: Përse nuk u pëlqen disa grupeve të politikanëve shqiptarë integrimi në BE?

Nuk u pëlqen  politikanëve të sotëm të forcave politike, sepse ata kanë ndryshuar ngjyrat e xhaketave dhe bij të një nëne. Sepse ka një grup politikanësh të cilët u ngritën  nga hiçi dhe tani janë të plotfuqishëm, biznesmenë të mëdhenj apo të mesëm dhe u pëlqen kjo mënyrë anarkike e të drejtuarit të shtetit shqiptar për këto 22 vite, sepse në këtë mënyrë kanë shmangur: taksat, kanë bërë evasion fiscal, kanë shkelur ligjet dhe i kanë shpëtuar me këtë rast edhe burgut.

Sotiraqi thotë se në fushatë u premtova qytetarëve që pronat e ish pronarëve në kodrat e qytetit ti bëjë kurorë të gjelbër. Pronat e kujt ua premtove qytetarëve të tyt eti apo tët gjyshi? Sepse duhet të premtosh për atë që ke vetë në zotërim dhe jo mallin e tjetër kujt.

Sipas tij, vreshtat në kodër, pronat e familjeve më të shquara të qytetit, janë mall me zot. Po Sotiraqi tani është zot, bejlurçinë e qytetit. Premton, thotë do ti bëj pronat e të tjerëve zonë të gjelbër dhe nesër nxjerr nga sirtari projektin e zhvillimit të qytetit të vitit 2010 të përgatitura dhe të propozuara nga disa firma  të huaja dhe ua jep nën dorë pronarëve të rinj. Si gjithnjë pronarët e vjetër do mbeten me gisht në gojë. Punë e madhe janë mësuar këta ti mbajnë gishtat në gojë…

Ai bërtet me djallëzi satanai: Ju si familje të mëdha, nuk doni që kodrat e qytetit të jenë të gjelbëruara. Ish pronarët e mbledhur përpara bashkisë i thanë kryetarit Sotiraqit, Ne e duam qytetit më shumë se ty o kryetarë. Dakord jemi, bëji pronat tona të gjelbëruara. Por meqenëse ke vendosur ti bësh zonë të gjelbër, atëherë blijini, na jep dhe ne të drejtën tonë, ose na i kompeso. Ai u thotë, bashkia nuk ka para tu a blejë, dhe vend për ti kompensuar. Ne kemi vendosur ti bëjmë zonë të gjelbër.

Ku po shkojmë në Evropë apo në mesjetën, inkuizicionin komunist, që jo vetën nuk përfillej e drejta e pronës, por digjej me zjarr dhe me hekur ai që kish pronë. A nuk jemi tashmë në një shtet demokratik, ku ‘A’ e parë e një shteti demokratik është respektimi i dhe ruajtja e pronës të mbrohet me ligj. Shteti po i mbron pronat, por pronat e pronarëve të rinj, bijtë dhe bijat e ish komunistëve dhe politikanëve të rinj me prejardhje komuniste. Përse duhet të jemi hipokritë. Prandaj shumë shqiptarë kanë ikur larg në kurbet dhe mendojnë vetëm ikjen, largimin prej mëmëdheut.

Pritën përmirësimin, vendosjen e së drejtës, një vit, një dekadë, dy dekada dhe Shqipëria ajo që ka qenë, në vend numëro: Njëri hyn dhe tjetri del, një Çilkë dhe një Vangjel….

Dhe punonjësit e bashkisë së bashku me kryetarkën e tyre Sotiraq Filo thonë me inat:

Ç’ dreqin duan këta ish pronarë që menduakan dhe kërkuakan pronat e tyre. Sa qesharake. Shqipëria është mbushur kudo me pronarë të rinj. Çfarë duan këta pronarë të vjetër, si të ardhur nga një kohë e largët. Nuk i mjafton Shqipërisë pronarët e rinj, pehlivanët e rinj, bosët e rinj, miliarderët e rinj.

Sa çudi, pronarët e vjetër si të ardhur nga relikat e humbura, u kujtuan të bëjnë rrëmujë, të protestojnë për disa dava prona. Por ata nuk bëjnë rrëmujë me fisnikëri si gjithmonë kërkojnë, por tani u ka ardhur thika në palcë.

Kjo është Shqipëria.

Mos harroni po të ishte vendosur e drejta e pronës e ligjit dhe e shtetit të së drejtës në vitet e para të proceseve demokratike, do të ishte shumë ndryshe Shqipëria, nuk do kish më vrasje dhe vit të mbrapshtë 1997.

‘Shakarat’ dhe paradokset shqiptare asnjëherë nuk kanë të sosur. Ndërkohë vitet ikin me vrap. Po bëhen afro njëzet e kusur vjet ‘demokraci. Një periudhë relativisht e gjatë për të parë dhe dëgjuar ndryshime cilësore për një komb që gjendet në kërthizë të Evropës,  por që shumë se jemi një dëshirave të kërkesave larg Evropës. Ne themi se jemi të plot vitalitet dhe forcë për të ndryshuar dhe përparuar. Ne themi se duam me gjithë shpirt të shkojnë në gjirin e Evropës  e se Evropa është shumë nazemadhe për të mos thënë egoiste ndaj nesh. Ne gjithnjë kemi qënë fare pranë,  në shkallinën e fundit për të pranuar të mirën. Bërtasim, por se nga gjendet një mistrec, një‘ters pojani’ dhe na i prish të gjitha planet.

Lëviz një karrige prej furtunat e pakënaqësive, marrëzive dhe vjedhjeve, dhe ikën pushtetari i një partie. Nisin fushatat elektorale, në emër të popullit, për të mirën e popullit, për të ardhmen e popullit. Me lugë bosh si hamalli Tataç, dikur, dhe ju premtojnë për dhuratë gjënë e të tjerëve. Më në fund lëvizi përsëri karriga erdhi në emër të popullit në pushtet një pushtetar tjetër. Pronarët e vërtetë si gjithnjë, me gisht në gojë.

Pra një hyn dhe një del:

Një Cilkë dhe një Vangjel…

Mjaft më. Tani ka ardhur koha të flasin ndërkombëtarët, komiteti evropian, institucionet e ndryshme botërore dhe gjyqi i Hagës.

Mensur Spahiu/

Cikel poetik/

Leksione të huaja/

Takohem me ty e të pyes për shëndetin,/

ti më flet për ditën, syzet, ngrohtësinë e diellit!/

Takohem me ty e të pyes për lodhjen,/

mundimin gjatë ditës,/

ti më flet për mrekullitë në fund të detit!/

Takohem me ty e të pyes për prindërit,/

motrat, vëllezërit,/

ti më flet për buzët, bluzën, macen edhe qenin!…

Sërish takohem me ty,

e ti flet e flet me leksione të huaja!

Kafshimi i fjalës

Diçka të shpejtë më kërkoi vajza,

ngutshëm fliste dhe me sy!

Më nevojitej medicin-fjala,

ula kokën si për ta përgatitur!

I acartë ndërhyri djali,

sikur vajza rrëmbeu diçka prej tij!

Më ngriu në buzë fjala,

sy azmatiku rënduan në fytyrë!

Në të sajën shpërtheu gruaja,

sunduese më shumë se çdo perandori!

Më kot gjuha kërkoi pështymën,

në gojën e tharë të azmatikut!

Kafshuar dhëmbësh më afroheshin fjalët,

shkëlqimi tyre i metaliktë!

Koka ra si e prerë nga shpata,

prej kafshimit lemeritës nga fjala!

 Në më harroftë dielli

Mësova se pëlqen të largohesh,

diku larg në tjetër vend…!

Ec, shpejto

atje ku veten e mendon me më shumë mirësi!

Druhesh, ruhesh… Sesi rrudhesh,

venitesh e mpihesh!

I dëgjoj fjalët, i ndjej e i shoh dhimbjet, dridhjet

dhe ato që grinden nëpër gjoksit tënd…!

Shpengohu prej meje… E di, pa ty, pa qetësi…

E di, e di, veç ti gazplote,

gazlirë, qëndisur në sy shendetplote rritesh…

Hidhesh, shtrihesh e qesh, ngrihesh,

shton shtatin, vlimin, shton dije të çuditshme

dhe s’kërkoj tjetër kënaqësi!

Oooo, me të njëjtën frymë, me të njëjtin diell,

fluturon nëpër qiellin e gjoksit tim të larë pas shiut,

(pas shiut, e mira ime,

pas shiut në trazim të madhërishëm për lehtësim),

flutur ther e ther, pa pushim, dhimbja ime, sërish!

Dhe, beso, unë notoj e notoj,

si ti, në kërkim për shërim joshem papushim!

E dhimbshura sa qielli me yjet, hapësira,

të përgëzoj… nxito… nxito… shpejto e vrapo…

Në më harroftë dielli, s’të harroj!…

 Zog i zogut tim

Nipit tim, Aldos

Me doçkat e vogla, bar i ri, erëmirë,

i lirshëm në rritje

ther e ther nëpër shtroje, nëpër sy

dhe në gjoksin tim plot dhimbje ndizet,

merr krahë e fluturon gëzim i rritjes tënde!

Afrohu, afrohu, mos ki frikë, afrohu,

s’më shqetëson, s’më shton dhimbjet!

Druhesh, trembesh prej dridhjes së duarve,

fytyres, buzëve të mia dhe frikesh e qesh,

frikesh në afrim… e në mua ther e ther!

As nga loti im-det, pafund, pa fillim,

mos u frikëso, mos u trishto, lule erëmirë,

zog i zogut tim në pritje të rritjes për fluturim;

në të shmallem, thërmohem e tretem njëherësh!

… Të besoja se gjatë rrugës së rritjes tënde

do të mund të puthje,

të përqafoje a të prekje të vërtetën;

në çast le të mbyllet syri,

do të joshesha krejt në qetësim, zog i zogut tim!

 Gënjej veten

Nexhip Ejupit

Ndërsa nxitoj në pikëtakimin me ty,

dikush në rrugë më përshëndet

dhe si duke iu këputur trupit, buzëqesh…

Bëj se i kthej respekt, se i buzëqesh.

Në kafe dikush më thërret në emër

dhe si duke u djegur sysh e fytyrës nga malli,

ngre dorën e më fton në tryezë.

Bëj sikur digjet në mallin e tij, malli im,

bëj sikur…

Dhe në punë si miqësisht dikush afrohet;

bëj se dëgjoj, se flas, bëj sikur qesh!

Në shtëpi, miku im, as gruaja e as fëmijët,

të bardhë e të lirë si drita, nuk ngrihen në respekt!

Hesht… Kafshoj sytë drejt dhomës!

(Ca gjëra nuk blihen, ca gjëra nuk shiten,

ca të tjera është mirë të mos i dish,

të mos i shohësh, të mos i ndjesh!)

Vështroj pasqyrën. Bëj sikur… Bën sikur!

Medet! Në fytyra e sy, në gjokse e hapa,

në duart e buzët e njerëzve, në përshëndetjet,

buzëqeshjet e në pritjepërcjelljet,

bile edhe në përqafimet e psherëtimat e puthjes së tyre,

hënëzon ftohtësi e kohës moderne, dashuri e pakuar!

… Medet e medet, qindraherë-zemërthyer, miku im,

gënjej veten se jam gjallë, se jetoj mes dashurive!

tregim nga Hazir Mehmeti/

Gjëmimi i motit dridhi Luginën e Dushkajes. Edhe pse e rrethuar me kodra të thepisura, nuk ishte e vështirë të dallohej nga vinte.

-E hairit qoftë,- pëshpëriti Lam Burrguri i gërrmysur në kthinën nën themelet e mullirit. Sa herë që gjëmimi dëgjohej nga verilindja, nuk pritej mirë. Kjo ishte provuar disa herë.  Ia lëshoi një sy mazerës, mbështolli fishekët me lecka çorapësh të vjetra dhe doli nga bunkeri nën rropatjet e çakalles, e cila ftonte kokrrat e misrit më radhë në mesvrimën e gurit të rrumbullakët që sillej pambarim, duke e hedhur fije mielli të bardhë në miellnik.

Çatia nga bungu me dërrasat e gjëra sipër të lyera me baltëbyku nuk dallohej nga bardhësia e paskajit. Lami nuk vinte shpesh aty, mullisi, Gurini, një burrë në moshë, kujdesej për çdo gjë natë e ditë.  E donte zanatin e tij dhe ishte i respektuar nga i gjithë rrethi. Ai i njihte të gjithë drithëprurësit, bremet e thasët e tyre. I njihte edhe llojet e arnave të thasëve  dhe dinte gati saktësisht sa peshonte, pa e varur në kandar. Ai e njihte mirë edhe të zotin e mullirit, e kursente atë nga shumë punë rreth vadës, ndërrimit të cyfunëve, pykave, cokatjen e gurëve sipas drithërave e shumë punë tjera që kërkonte mulliri. Nevoja për gurët e misrit ishte e madhe shpesh duhej udhëtuar gjerë në guroren e Boletinit disa ditë për t’i  sjellë.

Kulla e Lam Burrgurit  ishte tre çerek larg, pas Kodrës së Kalasë në rrafshnaltë, ku erërat shkundnin frutat para kohe.  Rruga gjarpërore lart deri pranë kalasë nuk kalohej lehtë me qerrën e drunjtë, ngarkuar me breme drithi e rrallëherë ndonjë thes të dhintë me zastork, i cili peshonte me dhjetëra okë. Kur kjo ndodhte vendi për t’u ulur ngelte vetëm në bishtin e drunjtë zvarrës, i cili mbante drejtpeshimin sikur një bisht ketri në kërcimin e tij.

Djali i Lamit, Jaha, e kishte provuar thumbimin e gjarprit të rrasës, duke ndjekur pas qerren e rënduar, derisa kalonte Përroin e Mullirit. Pak sa nuk e kishte shuar, por gjysma e shputës e mbetur një guxhum pa gishta e përcolli si shenjë në jetën e rëndë të njeriut të gjymtuar.
Ara buzë lumit, mulliri në mes, lisat e gjatë përreth e bënin luginën e lakmuar. Mbi të gjitha pjellshmëria e saj, uji i përroit, i cili lagte të mbjellat e punuara me kujdes kur vapa digjte. Lugina e Dushkajës ishte nyje kaluese mes rrafshlartës dhe ultësirës,  e cila zgjatej në pakufi deri në Fushën e Mëllenjave ku ngjarjet ndaheshin në epoka.
Gurini, i zbehur në fytyrë,  u ngjit në ballin e Kodrës së Kalasë, palosi gurët njërin mbi tjetrin në gurapesh mbi të cilën vuri një postiqe të zezë. Lajmi për Komitet e Maleve ishte i ngutshëm.
-Ç’kemi Gurin, çka na polli tani, – pyeti Lami kureshtar, i cili kishte munguar disa ditë. Lufta e  Çetës së Komitëve të rrafshlartës në Grykën e Përroit të Keq, ku xhandarmëria kërkonte grabitjen e tokave për kolonët serbë e malazez, kishte zgjatur këtë herë më shumë.
…Xhandarët e Kralit,- e filloi bisedën Gurini, kaluan këndej me armatim, ishin shumë dhe me qerre e kuaj.  Mixha Prekë solli dy breme misër t’i bluaj, kur erdhi t’i marr me gomarin e tij ishte prishur në fytyrë, ishte bërë dhe. Kur e pyeta, u afrua afër dhe në vesh më pëshpëriti i frikësuar.

-Në besë po të tregoj dhe kjo të mbetet këtu mes nesh, përndryshe mua do më vrasin, shtëpinë do ma kallin me gjënë e gjallë.

-Fol,- i thash se nuk do ta di askush tjetër, dhe ai vazhdoi: Dje erdhën tre xhandarë në oborrin tim, ishin lagur nga shiu si pulat e nukta. Në kasollen skaj mali e ndeza një zjarr, u ngrohen dhe kërkuan raki. Pasi e paguan trefish ua solla.  Qejfli filluan të flasin mbi planet e Kralit. Ai paska sjellë në Rrafshin e Kosovës kolonë serbë e malazez, që t’i vendos në tokat e shqiptarëve, kurse shqiptarët do dëbohen për Turqi.
-Kjo nuk është diçka e re Gurin, komita po lufton  gjithandej vendit kundër këtyre planeve ogurzeza,- ndërhyri Lami i inatosur duke shkundur cigaren në rrasën e gurtë.

-Njëri nga ata, vazhdoi Gurini, tha se dhjetë kolonë do të vinin këto ditë të vendosen në Luginën e Dushkajës.
-Çka?,- i inatosur kërceu nga vendi Lam Burrguri. Kjo nuk do të ndodh, ose do lahet lugina me gjak.

- Ata e dinë se lugina ishte e mbrojtur, vazhdoi Gurini,  por kishin përgatitur kurthe të rrezikshme për ta gllabëruar tokën bashkë me mullirin. Shputanët Leshtak do vërsulen me tapi nga Aga i Vushtrrisë që ta dëshmojnë zotërimin e arave dhe mullirit. Ata janë këtu sipër vetëm një çerek ore larg, janë shumë dhe të uritur për tokë. Si argument i tyre do të jetë kumbaria me kralin qysh nga gjyshi i tyre  Gushkali.

Nga gryka lindore e luginës u dëgjua trokitje kuajsh e qerresh të shoqëruara me të qeshura e këngë që nuk kuptoheshin. Të dy burrat vrapuan nën muret e mullirit, morën pushkët dhe zunë pozicione. Zhurma e qerreve dhe troku i kuajve xhadesë së gurtë dëgjoheshin gjithnjë e më shumë, derisa u duk koka e oficerit që lëkundej në hapat e kalit. Lami mori në shënjestër, por akoma ishte shumë larg. Pas tij pasuan ushtarë me shajkat e tyre, shinjellë të gjatë deri në fund këmbëve, qerre të mbushura me burra, gra e fëmijë, kazanë, koftorë, kusia, sita, shosha, terplota, tërfurq, grabuja e vegla tjera që nuk dalloheshin,  krijuan pamje të errët në kthesën e parë mbi urën e gurtë. Qerret e fundit ishin të mbushura me dhenë, dhi, derra, pula, rosa, pata e çka jo tjetër. Trupi zvarritës i kuçedrës  lakohej xhadesë zigzage drejtë mureve të kalasë me flamuj në shtiza që luhateshin porsi thimthi helmues para kafshimit. Kuçedra serbe  kërkonte gllabërimin e Luginës së Dushkajës, tokën pjellore të saj bashkë me mullirin ujëplotë dimër e verë.

Krisma e pushkës së Lam Burrgurit mori dhënë. Koloni mbeti varur në dorëzat e parmendës, në nisjen e brazdës së parë. Freskia e luginës  mori erë baruti. “Më mirë të vdes unë e të shpëton kulla”-mendoi Lami me përvojën e tij kaçake. I vetëdijshëm se armiqtë e shumtë do ia kallnin kullën me gjithë familje, zbriti nga thepi, ia lidhi varrën, e mori në shpinë zaptuesin ta dërgoj poshtë luginës nga kishte ardhur.

Të alarmuar kolonët e gjetën të plagosurin në krahët e Lamit. Lugina u mbush me kukama e vaje të panjohura deri më tani.  Sëpata, kmesa e tfurqë u drejtuan mbi gjoksin e trimit.  I plagosuri mbahej akoma dhe iu drejtua djemve me frymën e fundit: Ky ma shpëtoj jetën duke me ndihmuar. Lëshojeni!

Sapo nisi Lami shtegun e Kodrës së Kalasë,  Komandanti i doli para, e mori ngrykë, pas tij shokët e çetës.

-U tregove strateg, na kurseve fyshekë për komandarë-  i tha Kryetrimi i Çetave Kaçake, duke qeshur.

Në gjithë vendin lufta e çetave për liri tmerroi armiqtë. Kulla e Lam Burrgurit ishte në shënjestër të djajve.  Mëngjesi i ditës së premte u gdhi me hije hienash në uniforma rreth mureve të saj. Çdo qëndresë do thoshte shuarje e të gjithëve.

-Po ti si qëllove në kullë?- i tha nipit të tij Bardhit, Lam Burrguri në qelinë e burgut famëkeq brenda mureve të Manastirit ku pushtuesit kishin folenë. Ah, “i ligu as dynjanë as ahiretin” fshau Lami. Si nuk tregoi Koti  të vërtetën kur e dinte se ti je mysafir nga Albaniku, ndoshta do të  lironin.

-Bardhi drodhi skajet e mustaqeve të zezë dhe ia krisi këngës sa gjëmoi e gjithë lugina.
            Pa ngadalë o shkau i shkinës

            sa t’ia fus fyshekt martinës…
Jehona e këngës u shpërnda Luginës së Llaushës, duke hapur frenxhitë e kullave hijerënda. Zanat e malit hapën krahët në dashurinë e pritur e të mbytur në lot.

Gardianët e tmerruar vrapuan si bishat mbi trupin e trimit. Që të dy u lajmëruan nga kryexhandari se tri ditë nuk do pranojnë ushqim. “Do ngordhni si qetë në çeli”- u tha ai duke u zgërdhi.
Z… nga fshati rrëzë Bjeshkëqyqes sillte ushqim për trimat. Në hyrje të manastirit afrohej ngadalë. “O Zot, sa e rëndë hija e mureve të gurta erë myshku”- sa nuk pëshpëriti me zë. Pasi kaloi dy kthina të mbushura përplot sheshla druri, dërrasa arkëmortesh, copa drush arriti në shkallët e podrumit skajet të cilit shtriheshin sikur një oktapod nëntokës së mbushur me të burgosur shqiptarë.  Dalja nga skëterra e mistershme përfundonte me kthinën e arkivoleve, të cilët bashkë me trupat pa jetë të shqiptarëve humbeshin pa shenjë pa dok.
Hija e rojës gjarpëronte fytyrave të zbehta në pritje të vdekjes. Mes krismave mbi dërrasat e arkivolit, Z.. dëgjoj pëshpëritje në shqip. “Vëlla, dua besën tënde, dje kam punuar dy arkivole”… Vëlla, dua besën tënde, dje kam punuar dy arkivole, mos sill bukë. Mos sill bukë kot”.

Me shikim nga duart që punonin lodhshëm qëlloi fuqishëm mbi gozhdën e ngulur si shprehje e revoltës së tij i burgosuri arkivolpunues në pritjen e arkivolit të fundit.

Shqiponjat mbi Bjeshkë dridhen krahët, duke lëshuar jehonën e hakmarrjes. Liria e kërkonte.

Drenicë, janar 2014

   Tregim nga  Përparim  Hysi/

Që kish një sy, dukej që  atje tej. Ajo që të bënte përshtypje ishte fakti se atë e gjeje kudo: sidomos në ziafete apo  në mbledhje. E pamundur që të mos binte në sy. Një e dy dhe, kur ishte puna për ta ndezur pak atmosferën, brrof ia bënte nga vëndi ku qe ulur dhe mu në mes ziafetit ( gostisë, de!), ia thoshte:

… Gjon  Banushi me një çetë/ sikur zbriti që nga retë/ … dhe hajde të mbaronte. Kur soste këtë palorecitim – se të tillë e quante- tak dhe kthehej andej nga kryesorët ( zakonisht ndonjë i ardhur nga komiteti i partisë a ekzekutiv dhe, në mungesë të tyre, kryetari i kooperativës a sekretari i byrosë) dhe, pasi priste duartrokitjet si shpërblim për aktin me vlerë (evokonte kohën e luftës kundër nazi-fashistëve, or tunjatjeta,dhe nuk qe pak), ndjehej sikur kish zënë qiellin e shtatë. Që bënte kështu dhe i binte bories  me një vrimë përherë, kishte arsye të mëdha. Këto “arsyet” tregoheshin dy llojësh nga ata që e njihnin këtë Selfon me një sy.  Ca thoshin se njëri sy ia kishin nxjerë, kur Maloja, një vërsnik i tij ia kishte mbajtur me një dardhë nga ato korrikset se ky ia kishte rrëmbyer me forcë. Të  tjerët i bënin “iso” asaj  ngjarjes që tregonte Selfoja! Kish qenë  si korrier me këtë çetën  e këtij Gjon  Banushit, të cilit dhe i thurte bejte. Epo Gjon  Banushi ato kohë rronte dhe qe oficer madhor në ministrinë e mbrëndshme. Unë e njoha këtë Gjon Banushin si komandant burgu në Talë të Lezhës, kur qeshë ushtar në Shëngjin. Qeshë emëruar mësues në këtë fshatin e Selfos dhe, tek dëgjova së pari recitimin e tij, tak dhe bëra lidhjen. Gjon Banushi qe kolonel asi kohe dhe të burgosurit e Talës, përgjithësisht, flisnin mirë për të. Duket qe dorë e fortë dhe kish arritur t’u jepte të burgosurve  edhe leje për në familje. Po qe si qe kolonel Gjoni, ky fakt nuk kish të bënte me këtë Selfon. Ky qe i një  ”sëre” tjetër, po t’i besojmë atij Malos që i  kish nxjerë synë Selfos në adoleshencë. Se puna e solli që, për djall, unë të njoh dhe Malon.

*    *   *

“Invalid” ky, Selfoja, i plotësonte kushtet për të qenë komunist. Dhe po si “invalid”, në kooperativë trajtohej pak si veçan. Një tip furnitori që kish një “status” pak të zgjedhur.
Prej natyre, të ngjitej si të qe zamkë dhe kish fituar famë vetëm si e si të fuste në lakun që donte. Kryetari ia njihte “huqet” dhe sikur i kish dhënë kartabiankë që, kur kërkonte diçka që i bëhej mirë kooperativës, pa një e pa dy: t’i jepej. Selfoja, e merrte atë “diçkanë” dhe e çonte atje ku duhej. Për ashtu, nuk ia hante qeni shkopin. Dorëzohej gruri dhe ja tek e shihje Selfon mu përpara kabinës së shoferit se qe ngarkuar ai për ta dorëzuar. Shikonte që duheshin edhe ca kuintalë që kooperativa të realizonte  planin. Selfoja ia kish marrë dorën. NJë qingj të therur në thes dhe drejt e në shtëpi të drejtorit të grumbullimit. I shkathët nga goja, thoshte: – Ka mbreti bythë , jepi të hajë se do të dhjesi!!! Një qingj në atë kohë, kur Artisti i Madh Skënder Sallaku, e ironizonte me qesh e ngjesh: lexon mish e gjen  kasap!, për drejtorin e grumbullimit qe hapur porta e  Edenit. Drejtori, mbasi merrte “vergjinë”, esëll pa dalë nga shtëpia, vinte drejt  tek makazinieri:- Ndoni, “ndihmoje” pak atë Selfon se është miku im! Epo kaq, se Selfoja vërtet që kish një sy, po për këto punë shikonte sa për dy. Po sikur dhe Ndonin nuk e linte thatë, jo. Po sipas sërës: drejtorit një qingj, Ndonit një bibë. Se do lagur mjekrra që të rruhet,- thoshte. Dhe realizohej plani. Kot ishte ferma. Tek dorëzonte planin, e dinte vet Ndoni si  i mbushte defterët. Selfoja po kthehej shend e verë nga pazari. Ku i gjendej shoku Selfos! Tha një ditë kryetari për Selfon ( po e tha në mexhlis, ama) :- Një sy ka Selfoja, po punën e bën sikur ka katër palë sy.

*   *   *

Ua mori dorën këtyre punëve dhe u bë profesionist. E “helmova” dhe filanin,- tregonte. Ky, filani, na punonte në komitet të partisë.

- Po si ndodhi?- pyeta me kërshëri unë që,tash, qeshë miqësuar  me Selfon.

- Aha,- tha,- është mesele gjatë, po, kur të kthehem nga qytetit, do të tregoj.

Tek po hipte në makinën e kooperativës, e pashë që shkëmbeu ca “batuta” me një nga brigadierët:

- Janë 25 kg apo jo? Se kaq i kam thënë asaj të cilësisë unë.

- Nuk e luan topi.

Selfoja më përshëndeti triumfues dhe, tek mbylli derën  e kabinës, më shkeli synë me intimitet. Ngrita dorën  si shënjë përshëndetjeje dhe, tek pashë brigadierin në këmbë, e pyes:

- Makina qe ngarkuar me pambuk, ç’qe ai lllafi për 25 kg?

-25 kg fasule për ta nxjerrë pambukun e brigadës si cilësi e parë. Se vajë në lakra bie, apo jo?

Po ku mbahej Selfoja për këto punë. Kur u kthye nga qyteti, e prita dhe, pasi porosita nga një dopio ( me meze,sigurisht), prita atë rrëfimin se si e kish helmuar njërin që në gjithë aparatin e komitetit të partisë, mbahej më i ndershmi. Po ku të linte Selfoja për të qenë i ndershëm. I shkova në shtëpi, – më tregoi ai,- dhe gjeta të shoqen. Kisha porositur në “Dalan” të Karavastasë nja dy peshq sa një sheleg. Futur në trastë ata dhe, kur i nxora nga trasta dhe ia vura mu mbi tavolinën e kuzhinës, asaj iu hodhën sytë përpjetë. Sa u gëzua,aq dhe u habit. “Bibë” qyteti që nuk kish parë të tillë peshk, aq më shumë që aso kohe në Shqipëri  shitej nga  ia peshku kallkan ardhur nga Bullgaria,- thonë. T’ju bëjnë mirë,- e urova,- se lekët ia marr shokut Koço! Kështu i thashë asaj “bibës” unë, po nuk ishte fjalë për lekë. Ia lashë atje mbi tavolinë dhe ika.
Kur, mbas nja dy ditësh, ballë për ballë me këtë, Koçon.

*   *   *

Përqafohemi (të dy e kishim me hile: se ku donte njeri ky, Koçoja?, po dhe unë nuke doja, po më lipsej,or mik) dhe, sikur të na kishte grirë malli për njëri-tjetirn, shtrëngo e përqafohu e lëre mos e nga.

-Ore Selfo, rrofsh për atë peshkun që kishe sjellë tek unë, por mbeta pa të dhënë lekët.

-Shoku Koço, pse për kasap apo për peshkatar më merr mua, unë t’i solla se të vlerësoj si mik dhe aq. Pashë që u lëpi nga kënaqësia, por bëra sikur nuk e vura re.

- Se mos ke ndonjë hall?- më pyeti.

- Asnjë hall,- i thashë. Të të bëjnë mirë e mos ma zërë në gojë.

U ndamë dhe, këtë herë, më  shtrëngoi më shumë.

-Pse nuk ia the hallin?- pyeta unë.

- Qenke teveqel,- ma preu ai. Nuk paske dhënë ndonnjëherë rushfet. Vëre vath në vesh nga unë:- Jepe peshqeshin sot dhe prite ta “vjelësh” mot.

Atë ditë u ndamë si miq dhe, tek llogarisja se ende nuk ishin mbaruar dy “shelegët” e dalanit të Karavastasë nga shoku Koço, bëra këmbë e drejt e në zyrë. Sa më pa, ma shtrëngoi dorën fort dhe unë, pa ia lëshuar dorën ( sikur po më këputej shpirti për të) i them:- Sot kam ardhur për një hall. Dhe papritur të ma lëshonte dorën, i them:- Kam vajzën dua ta dërgoj për infermiere, por thonë që duhet nga qyteti.

-Lëma mua emrin dhe ik i qetë. Kështu, të keqen Selfoja tyja,e mbolla dje, po e ha sot. Ja, iku Këzja ime për infermiere në Korçë. Kështu që të rrojë shoku Koço! Duke rrufitur mezenë që po sosej, po zbrazte thasët e ryshfetit dhe Selfoja me një sy. Bërë “profesionist në këtë “zeje” të vjetër dhe aq aktual tërë kohës, Selfoja një ditë e pësoi.
Se gjithmonë në këto punët e ryshefteve ( në gjuhën e drejtësisë quhet mit marrje a mitdhënie), e pësojnë peshqit e vegjël. Të mëdhenjtë e çajnë rrrjetën. Kështu ndodhi dhe me Selfon me një sy. Kjo ndodhi një mëngjes kur Selfoja, me atë thesin në kurriz, si pa gjë të keq, po trokiste në derën e drejtorit të  grumbullimit. Këtij ,drejtorit, i kish dali nami për këtë punë dhe po e ruanin që ta zinin me presh në dorë. Duket drejtori nuk qe pa miq. Miku e informoi:- Të kanë vënë në shënjestër, dikush po të suverjon se nesër do të  vizitojë dikush me thes në kurriz. Sikterise publikisht dhe ke për të larë faqen si komunist. Tek  Selfoja priste të hapej dera mirëseardhëse si gjithmonë, kur dëgjon të bërtitura:- Maskara! Do të kompromentosh një  kuadër dhe komunist. Pse ç’më di mua, shok si vetja, ore qorr që dua që të ta nxjerrë dhe syrin tjetër, por ç’t'i bëj partisë ku aderoj, se e dija vet se si do të zija me shqelma mu këtu para pallatit e në sy të njerëzve. Selfos vërtet sikur i doli  dhe syri tjetër nga ç’dëgjoi me veshë. I zbriti shkallët më shumë i vdekur se i gjallë dhe mezi sosi tek makina për t’u kthyer në fshat.

Pa sosur në fshat, mbrriti korrieri  nga komiteti i partisë dhe organizata e partisë u mblodh urgjent. Selfon me një sy e përjashtuan nga partia dhe drejtori si komunist i ndershëm u pranua si anëtar i byrosë në rreth.

Se qe i p a k o m p r o m e n t u e s h ë m…

Pas një jave, sado që qe “invalid” i luftës,Selfoja iu dha gjyqit dhe u dënua për “mitdhënie” në burgun ku komandant qe Gjon Banushi,- thanë. Unë nuk kam asgjë as me GJon Banushin, por as me Selfon. As  do kisha shkruar sikur mos ky “ryshfeti” apo “mitdhënia” të jetë shtuar shumë në ditët tona. E keqja është se, përsëri, kur denocohen e hanë vetëm “Selfot”, kurse ata “shelegët” e Karavastasë e çajnë rrjetën dhe rrojnë e bëjnë pallë dhe mbajnë leksione antikorrupison. Deri kur kështu ma?- do pyeste Migjeni që është gjithmonë aktual…

 Tiranë, 20 janar  2014

NGA KRISTAQ TURTULLI/

U përpoq të lexonte. S’mundi. Sytë i përvëlonin dhe rrëkeja e kripur e lotëve njomi brazdat e thata të fytyrës. Iu bë sikur shtyhej qëllimshëm majtas djathtas prej kalimtarëve. Ishte një shtyrje e ngulmtë aq sa ai me vështirësi përmbajti hungërimën. U tërhoq prapa si zvarranik i lënduar, duke iu marrë këmbët por pa lëshuar gazetën nga dora. Dielli qëndronte në kupë të qiellit dhe digjte. Prej djersës këmisha i ish ngjitur pas lëkurës. Me nervozizëm i shkuli të gjitha komçat. Në djall të vinin. Rrëzoi sytë mbi gazetë, germat shtynin, ngashëroheshin, kërlesheshin me njëra tjetrën dhe gazeta qullej prej djersës që vazhdonte të rridhte rrëke.

Shkrimi qe botuar në faqen e parë të gazetës së bashku me foton e vjetër të ‘ATIJ,’ dalë me syze të mëdha, me xhama të trasha optike dhe me vështrim të përhumbur, të hutuar. Çfarë dreq pafajësi asgjësuese ka! Edhe pse gjithçka ish zverdhur, irnosur nga koha, bërë pluhur dhe hi. Përvijimi lëvizi, ajri u drodh, iu bë sikur u qesëndis keqas prej lëvizjeve rrethore. Gishtërinjtë e zverdhur prej duhanit iu mblodhën instinktivisht, mëshuan forcërisht mbi fletën e gazetës. Gishti i madh u përthye dhe çori me mllef foton e ‘ATIJ.’ Syzet e mëdha, me xhama të trasha u bënë shuk, menjëherë dëgjoi zhurmën acaruese të thërrmimit, dhe të asgjësimit. U shqtriq.

Të ish gërmuqje e marrake?! Një kollitje dhe përshpirtje e heshtur prej fundbote?! Gërryerje nervoze nëntokësore, ku uji i turbull çjerr dheun dhe nxjerr me vrundull kokallat e zbardhura. Mokrrat e kalbura, të mykura dhe kockat varen kërcënueshëm nëpër gërxhe e brigje. Sa kocka dhe eshtra ka tretur kjo tokë, me bilionë. Përse duhet të dëgjohet kjo qarje e zvargur ujore në këtë përpëlitje të vonuar, rastësore, të fund shekulli!

Gjithë ankth vështroi përreth me mendimin se vështrimet dashakeqe së bashku me shtyrjet ishin mbërthyer si gozhdë në çdo pjesë të trupit. Tmerri ngjethës i përfshiu krejt trupin. Flokët e bardha të prera shumë shkurt iu ngritën si gjemba iriqi përpjetë. I vinte të ulërinte si ujk i plagosur e turravrap të gremisej mes morrisë së njerëzve, të shtynte dhe shkelmonte nga ti binte për mbarë, në verbëri. Turma qe indiferent nuk i ndjeu goditjet edhe pse ai dëgjoi rrëmetin. Kapërdiu klithmën e hidhur në stomak. I murrëtyer ktheu bërrylin e rrugës. Qëndroi. Vështroi rreth e rrotull. I paduruar dhe i nervozuar mblodhi gazetën shuk, e rrasi shpejtazi në zgavrën e gojës. Tehet e mprehta të germave ia copëtuan gjuhën dhe qiellzën. Trupi iu shkund. Volli me gulçe.

Pështjella e shtyu të vraponte sa ti hanin këmbët e dhe pse ishte plak. Ndjehej i mpirë. Pellgorja e vjelljes përzierë me morinë e neveritshme të germave ish ngjitur si mastiç në asfaltin e lagur dhe shkelej pakujdesshëm prej hapave të njerëzve. U skërmit. Qeshi turbullt. Iku tok me hapat e të tjerëve.

Jo, nuk mundi të ikte. U lëkund disa herë si lavjerrës, pastaj lëvizi pjerrtas. U shty. U përmbys. U zvarrit drejt marramendjes, mbështjellë me petkun e ronitur të vrerit.

Kishin kaluar shumë vite. Ndoshta shekuj. Gjithçka ish mbështjellë me mjegullën e thellë, aq sa besonte dhe vete se nuk mund të kish ndodhur kurrë. U hodh përsipër mali i madh i harresës. U gropos me  gjithsej. U zhduk në  humnerat e fundbotës, ku fshihen marrëzitë, enigmat dhe ‘mëkatet’ e mëdha. Mezi gjeti një kënd të fshehur, u ul në gjunjë dhe nisi të falej me ngut.

Ndryshimet sociale e hodhën në krahët e fesë. Paçka se dikur e përbuzi fenë me shpirt, urreu, e përndoqi me zjarr dhe me hekur. Shkatërroi deri në themelet xhaminë e vogël që gjendej në kodrën e ‘ Shën Mërisë’.

Tani hodhi çengelin te kurani me kapak të gjelbër nuk e lëshon prej dore. Sa herë thotë ndonjë fjalë me peshë, vë dorën mbi kuran dhe perëndon sytë. Nisi të besojë se krimi nga mëkati nuk i ndan asnjë fije. Janë ‘Një’ përpara gjykimit të fundit. Por besimi  i madh e ndihmon që ngjarja e vjetër të thërrmohet prej memories. Ndjehejti qetë. Besimi ta lehtësuaka shpirtin. Ish në qetësi e çuditshme, si një shpend i egër, sy kthjellët që endet në kurorën e një pylli në dimër, me drurë pa fletë.

Habia më e madhe, budallallëku më i madh dhe poshtërsia më e madhe kanë një hark kohor tre ditor. Këtë e njihte mirë. Veçse nuk bëhej fjalë për çudi dhe marrëzi. Këtu lëvizte si eter një shkundje tronditëse. Mugëtira kohë e pat mbështjellë me kujdes me çarçafin e tretjes. Nuk la asnjë shteg. Asnjë shenjë. Asnjë fakt. Asgjë prej gjëje, përveç rrëkeve dhe prurjeve të tërbuara të lumit që rridhte dhe rridhte pa ndërprerje.

Besoi se qe hedhur thjesht një version. Një alibi me hallakatjet e pamenduara të gazetarëve, duke shkelur mbi dërrasat e kalbura të kohës. Përsëri i përvëloi trupi, si ti futej mes përmes një hell i skuqur. Të ish si më parë, hëm! As do ti luante maja e qerpikut. Për dreq situatat ndryshuan dhe kjo gjë i futi lepurin në bark, e çekuilibroi. Vërtet donte të besonte në fe, por jo si një naiv i mjerë, të përdëllehej  dhe të zbrazte lëngjet e barkut.

Vala e urrejtjes i mpiu gjuhën. Ish gati ta shqyente atë gazetaruc, mi zyre, që futi hundën në humbëtirë dhe shapurisi me qëllim errësirën e rëndë. Ngriti nga balta kundërmimin mbytës për të rivrarë të vrarën. Ta çavaliste me thonj, ja kështu siç çavaliti gazetën, të ndyrë prej jargëve. Sa mirë do ish që të zgërlaqej njeriu me  ca lëvizje të shpejta të gishtërinjve, pastaj të përtypej dhe të përtypej derisa të dilte një masë e qullët. Një asgjë. Asgjëja është kryevepra më e saktë, prej saj nuk ke përse të frikësohesh. Mund të bësh gjithçka dhe  asgjëja mbetet përsëri asgjë. Se nuk ka materie, por asgjë. Gjumi dhe qetësia shpirtërore qëndron në shkallën maksimale. Së fundi mësoi prej librave të shenjtë se Zoti krijoi jetën prej asgjësë. Së paku të ishte një asgjë në miniaturë. Dëshironte me gjithë shpirt të vazhdonte asgjëja e mëparshme. Por dreqërit nuk flenë e shkundën asgjënë.

Vështronte sy çapëlyer ronitjen e godinës së asgjësë. U gërmuq të ikte me vrap. Megjithëse e donte deri në verbëri. Jo rrallë në netët pa hënë, në errësirën më të thellë, klithte zëzvargur, kafshonte thonjtë  derisa shija e athët e gjakut njomte buzët e përthara. Harronte që kish ndër dhembë gishtërinjtë e tij, por vazhdonte të thithte me neps si i babëzitur. Vetëm kur i mpiheshin gishtërinjtë dhe dhëmbët dergjej përdhe. Mbështillej kutullaç, qante me gulçe sy ngulur errësirës së pafund. Duhej te ish erresira, mjegulla, dytesimi…

Rrjedha e jetës kish qenë shumë e favorshme për të. Kur lindi sh mesditë tetori me mjegull. Ra kutullaç, si lëmsh, në këmbët e së ëmës, në mes të arës me misra. Nuk qau. E ëma e ngriti nga krahu e qëlloi tre herë në bythka dhe ai lëshoi një të klithmë të mprehtë. Nëna e mbështolli mishin e kuq me çfarë iu ndodh pranë, me pecetën e pistë që mbështillte bukën dhe me xhaketën e leshtë gjithë arna. Ish fëmija tetë i familjes dhe e ëma as që vuajti në lindjen e tij. Hapi këmbët dhe foshnja ra pëlltump si një kafshëz e vogël në dheun e shkrifët. E ëma nuk kish përse të ankohej për të dhe për peripecitë e mundimshme të grave në lindje.

Fëmijërinë e kaloi nëpër këmbët e të rriturve dhe në rrugët e përbaltura të fshatit. Bënte çfarë të donte dhe si ti shkrepej. Hante ku të mundte dhe zhgërryhej paq nëpër rrugët e ndyra të fshatit malor. Marifetet dhe djallëzitë e fëndura i hanin më të rriturit, vëllezërit dhe motrat dhe skërmiste dhembët në terr. Mos ndëshkimi ia shtonte akoma më shumë zellin tinëzive. Një fshikull në shpinën e tij shpaguhej me dhjetë fshikuj në shpinat e të tjerëve. Më pas fshihej pas grumbullit të hedhurinave dhe qeshte me hidhësi, pa u vënë veshin kërcënimeve të vëllezërve dhe shokëve.

I ati ishte komunist i vjetër, sekretar partie në fshat, asnjëherë nuk e shkuli koburen nga brezi. I ngrefosur bridhte rrugëve të ndyra të fshatit dhe betohej:

‘S’ lëshoj pe kundër armiqve të partisë, betohem për ideal të partisë dhe për këtë kobure.’

Ishte i vogël kur gjyshi u grind me të atin.

‘Dëgjo këtu lanet,’ i foli gjyshi me zë të lodhur. Plaku rrahu me inat bastunin e shtrembër pas tokës dhe shtoi: ‘Qehajai më vriste sytë kur më mbinte përpara hundës me pushkën në sup. Tani po djali im më bredh në fshat me kobure në brez.’

‘Shko plak, futu në haur dhe më lër të qetë. Ne me kobure e morëm pushtetin dhe me kobure do ta mbajmë.’

‘Të dhjefsha urët,’ shau gjyshi i verdhë dyllë në fytyrë: ‘më treguake haurin.’

‘Të më dhjesësh urët!’iu shkreh i biri me kobure:‘ Plak vëri ushkur gjuhës, se po të ishte për ty akoma me bajgat do flija.’

I gjyshi nuk i ktheu përgjigje. Iku i kërrusur dhe duke iu marrë këmbët. U mbyll në dhomën e vogël ngjitur me haurin, në krah të pyllit. Mbas një muaj vdiq dhe u varros pa shumë ceremoni. Fëmija i Tetë nuk qau për të gjyshin, që siç thoshte i ati: gjyshi ishte një plak grindavec dhe i pjerdhur nga trutë, që i kish mbetur mendja turqi.

Pushteti i të atit ia shtonte zellin për prapësi fëmijës së Tetë. Sherreti i pagdhendur godiste pabesisht bashkëmoshatarët. Mësuesve u vinte nëpër libra e çanta minj, insekte dhe zvarranikë, tërhiqej në qoshe dhe përvuajtej në fytyrë kur përmendej emri i tij. Hija e sekretarit të partisë me kobure gërmuqte shtëpitë e ulëta dhe rrugët e përbaltura të fshatit dhe jo më mësuesit anemikë, që me një sinjalizim prej partie nuk dihej nga do tu rrihnin barqet. Në shkrepa dhe gërxhe pafund, mbase në qelitë e akullta të burgut të tmerrshëm: ‘Hani me dy porta.’

Fëmija i Tetë e kuptonte se: më mirë të jesh i pari i fshatit se sa i fundit i qytetit. Ndaj nuk prapsej përpara asgjëje. Fshati i tij në gji të maleve ish një botë më vete. Përfundoi klasën e shtatë. Personeli i mësuesve morri frymë i lehtësuar. Pak u interesonte nëse nxënësi ish i aftësuar në mësime. Njeriu me kobure u vërtitej përpara syve si gogozhel, ndaj ata i shtuan nga një, dy, pse jo edhe tre nota mbi rezultatet që kish.

Në shkollën pedagogjike i braktisi togjet me hedhurina, minjtë dhe insektet. Veshi pantallona të reja doku dhe xhaketën e shkurtuar të atit, por pa hequr stemën sovjetike në jakë. Të gjitha çapkënllëqet dhe horrllëqet fëmijërore i flaku së bashku me minjtë në haurin e kalit topall. Të gjitha këto nuk do të kishin ndodhur sikur të mos e pat detyruar i ati. Një natë e urdhëroi të qëndronte në këmbë përpara se të fillonte shkollën pedagogjike. I mbajti  një leksion të gjatë,me të folurën e trashë, grënçka- grënçka, duke e spërkatur me pështymë, mbi detyrën e vështirë dhe stoike të djalit të komunistit të vjetër dhe të sekretarit të partisë së fshatit. Për perspektivën dhe lënien e stafetës në duar të sigurta. Për luftën e pamëshirshme ndaj armiqve të kamufluar të klasës, borgjezëve dhe kulakëve. I ati heshti një moment. Koka e të birit varej poshtë. I ati i tregoi koburen, i foli për rëndësinë e saj, e cila duhej të qëndronte përherë në brez dhe me fishekun në gojë.

‘Përsëriti nga e para të gjitha këto që thashë,’urdhëroi të birin.

Fëmijës së Tetë i varej koka për gjumë.

‘Me kobure në gojë dhe fishekun në brez…’ bërbëliti.

‘Derr me zile,’ gërhiti i ati. Mbërtheu të birin nga krahu dhe i futi kokën në ujin e ftohtë të pusit.

‘Mos e plevitos djalin,’ u ligështua e shoqja.

‘Përsëriti, ‘ urdhëroi ashpër të birin,pa i vënë veshin ankimeve të gruas, dhe më pas vazhdoi: ‘Trashëgiminë komuniste familjare duhet ta kesh busull në çdo hap të jetës. Armiqtë e klasës…’

Fëmija përsëriste si në jerm fjalët e të atit dhe dera e vjetër së ashefit përplasej prej erës, dukej sikur kuiste, si shpirtrat e të ikurve.

‘Grua, vëri llozin atij djalli ashef, na urgusi zorrët,’- bërtiti i ati.

Këshillat e të atit atë natë të tmerrshme nuk kaluan pa lënë gjurmë në qenien e fëmijës së tetë. E shkundën, ia mprehën shikimin, e aftësuan për tinëzi të fshehura. Ndërgjegjësimi ishte i plotë. Dy tre denoncime modeste në drejtori për individë të pandërgjegjshëm, bashkënxënës të tij. Hija e tij u rit. U shtua besimi i shokëve të drejtorisë dhe mundësia për të marrë klasën, mbasi drejt e drejt nuk e hante dot.

Në vitin e fundit të shkollës pedagogjike i ati i bleu kostum ngjyrë bari. Mësoi si të hekuroste, ti bënte pantallonat me vijë. Në çaste dembelizmi spërkaste këpucët me pështymë dhe i fshinte lezetshëm me cepin e leshtë të batanijes. Kostumi i dha rëndësi. Megjithëse në mësime nuk dallohej, zvarritej në pragun e rrezikshëm midis notës kaluese dhe mbetëse. Aq sa u detyrua komunisti me kobure ti hipte kalit gërdallë. Të linte fshatin me njëmijë halle në gji të maleve. Të zbriste në qytet dhe të shkonte drejt e në seksion të arsimit. Shkuli koburen nga brezi e përplasi në tavolinë dhe bërtiti:

‘Po shpërdorohet njeriu i ri!’

Poterja e njeriut me kobure i shkundi mësuesit e mykur, të cilët akoma përdornin metoda të vjetruara dhe nuk dinin të aftësonin bijtë e komunistëve. Mësuesit mbyllën të dyja sytë. Fëmija i tetë përfundoi me sukses të plotë shkollën pedagogjike. Shkundi kostumin ngjyrë bari prej pluhurit të dendur të qytetit dhe u nis në fshat. Komunisti i vjetër bëri një darkë të madhe dhe shkrehu disa herë koburen në dritare.

Ditën e hënë filloi mësues në fshatin e lindjes. Qysh në fillim nuk i kushtoi rëndësi mësimdhënies, por zhbirimit të kolegëve. Intuita nuk i gaboi. Mësuesi i matematikës, me pak kurriz të dalë, me syze, me xhama të trasha, si tasa ku shkunden cigaret dhe kolegët e quanin ‘shqerrë.’ Mbasi gjithë ditën e perëndisë mezi fliste dy fjalë, por zhyste hundën pingul mbi libra. Ky mësues që aksidentalisht thirrej ‘shqerrë,’ i përkiste një familje të deklasuar. Babai i tij i shkuli, i gremisi tutje prej fshatit familjet e deklasuara. Nga u gjend ky, kush e solli, përse pruri?

Nervozohej për çdo lëvizje të ‘shqerrës’. Aq sa dhe heshtja dhe frymëmarrja e tij e acaronte. Filloi ta përgjonte në çdo hap që shkelte. Syri  i tij vigjilent ngulej me këmbëngulje tek rezja e derës së klasës, në dritare. Deri në plasat e ndyra të derës së WC. ‘Shqerra’ vetëm lexonte dhe heshte. Ish absolut në matematikë. Një moment bënte habi, si mund të heshte kaq gjatë njeriu! Por heshtja shpesh herë është teh i mprehtë shpate. Pra nëpërmjet heshtjes koka katrore e ‘shqerrës’ fshihte mendime të mbrapshta. Filloi ta cyste për sherr. Haste në murrin e padepërtueshëm të heshtjes dhe në shikimin e pafaj. Kjo e tërbonte. Atëherë e godiste me bërryl gjatë shkëmbimeve në korridoret e ngushta të shkollës. I rrëzonte regjistrin, i shkelte këmbën. I kërkonte të falur duke i buzëqeshur me ligësi. Çuditërisht gjente vetëm trishtim në sytë e mjegullta të ‘shqerrës’.

Fëmija i Tetë shkonte në shtëpi i çliruar, ngaqë ish mësuar të grisej me dikë. Iu bë sëmundje dhe argëtim mos përgjigja e mësuesit të matematikës. Nxiste nxënësit të bëheshin pjesë e ngacmimit dhe poshtërimit të kolegut. U bërtiste nxënësve dhe në të njëjtën kohë u shkelte syrin. Mësuesi i matematikës nuk u kthente fjalë. Tërhiqej pas i nervozuar, hiqte dhe vinte syzet dhe vërtiste sytë miope. I rrëmbushur shtrëngonte librat në gjoks dhe mbyllej në dhomë. Në oborrin e shkollës plaste gazi i shfrenuar dhe pastruesja përzinte nxënësit me fshesë.

Kjo lojë do të vazhdonte gjatë. Ngacmim dhe heshtje. Nuk është keq kur vë në lojë, argëtohesh me dikë që nuk është në gjendje të lëvizë as qerpikun. Nuk mposhtën monotonia dhe dita të shkon për bukuri.

Befas një të hëne mbas dite në përfundim të semestrit të dytë. Në analizën vjetore, klasa e tij kish rezultate shumë të dobëta. U kritikua prej kolegëve. Vështroi me indiferentizëm dhe zhgarraviti me inat bllokun e vogël. Aty nga fundi i mbledhjes, kur nuk pritej dhe kur po mbylleshin diskutimet dhe kritikat. Çuditërisht dhe‘shqerrës’ iu hap goja. E kritikoi për paaftësi. ‘Shqerra’ u ngrit me ngadalë në këmbë, shtrëngoi librat në gjoksin e dobët dhe hodhi në mes të sallës së mësuesve fshikullin e fortë. Nuk ish fshikull por vetëtimë rrufeje. I deleguari e vështroi një copë herë mendueshëm dhe e aprovoi me kokë se çfarë tha ‘shqerra.’

‘ Çfarë!’ai bëri fëmija i Tetë. Shqeu sytë dhe trupi iu drodh si purtekë. U rrotullua dhe ngriti veshët në përgjim. Ngjyrat e fytyrës i ndryshonin çdo minutë. E kritikoi për paaftësi kolegu, mësuesi i matematikes, gjoja ‘shqerra’! Si guxoi! Përbuzja dhe urrejtja që i kish lindur në thellësi i përfshiu krejt trupin, i ngërdheshi fytyrën. Si mundi të guxonte! Armiku i klasës kritikoi ardhmërinë?! Përse foli?

‘Shqerra’ i tregoi se duhej të studionte më shumë! I tregoi seriozitetin e detyrës së mësuesit! Përse duhej të fliste? Kush e lejoi atë të fliste? Çfarë seriozitet kërkon qorri! Kush ‘kolegu’, mësuesi i matematikës që mban mbi supe mëkatin klasor! U ngritën këmbët ti bien kokës. Mbledhja u bë e mjegullt. Vërtiste çelësat nëpër duar, ah sikur të kishte koburen e të atit. Le ta kritikonin të gjithë, ujë të zi ti nxirrnin, vetëm qorri të mos hapte gojës. Le të gërmuqej, të bluhej me heshtjen e tij. Rrotullonte sytë mbi fytyrat e kolegëve. Çuditërisht i dukeshin të njëjta, të deformuara,  por shfytyrimin më të madh e kish gjëja që quhej aksidentalisht ‘shqerrë’. Shqerrat, gjëja e urtë e butë e perëndisë, hanë, blegërijnë, presin në heshtje, të bindura satërin e kasapit dhe asgjë më shumë.

Drejtori i pëshpërit të deleguarit diçka në vesh. I deleguari vështroi ‘shqerrën’ ngulët:

‘Ndërkohë ju po studioni për të mbrojtur disertacionin në matematikë, apo jo?’ e pyeti.

Njeriu me syze që thirrej ‘shqerrë luajti kokën në shenjë aprovimi.

‘Po.’ Murmuriti.

‘Ashtu! Shumë mirë!’ ia bëri i deleguari.

Një moment fëmijës së Tetë i bëhej të ngrihej, të shtynte stolat, të derdhej drejt qorrit me xhama numër pesë. Ti a flakte syzet, ta mbërthente nga shpatullat me egërsi dhe ta përplaste përdheri. I thoni shumë mirë armikut të klasës dhe përdhosni djalin e komunistit të orëve të para! Çmenduri! Bota u bë për dreq!

Kur reshtën kritikat gati si somnambul doli nga salla. I deleguari i vuri dorën në shpatull por ai e vështroi turbullt. Eci i dërmuar drejt shtëpisë. A ishte e mundur që djali i komunistit të flaktë të kritikohej, të zgërlaqej! Sigurisht ajo gjëja me syze miope që thirrej prej kolegëve me idiotësi ‘shqerrë’, kish përgatitur me shume mençuri dhe kujdes skenarin e kritikës dhe fundosjes së tij. Me kokë të rënduar nga mendimet ngjiti të përpjetën që e çonte në shtëpi. Si marrin guximin këta të përmbysur dhe qorra të mendojnë për tu bërë shkencëtarë. Ku, ku nëne! I paska hyrë vetja në qejf. Por nuk kuptonte simpatinë e hapur të drejtorit të shkollës. Duhet parë me kujdes e shkuara e afërt dhe e largët e drejtorit. Duhet të ketë ndonjë kleçkë në biografi që pëlqen armiqtë e klasës. Kish bërë kërkesë në seksion të arsimit për të zënë vendin e drejtorit. Duhet ti ketë rënë në vesh ndaj po e lufton. Eh! Qentë le të lehin karvani të ecë përpara.

I tha të atit, i cili rrëzoi vetullat e trasha, të zbardhura, u gërmuq keqas dhe goditi vrazhdë qypin e madh prej balte. Qypi u thye me rrapëllimë dhe turshitë e dimrit së bashku me shëllirën përmbytën dhomën.

‘Armiku i klasës punon,’ hungëriti plaku.

Plaka duke mallkuar filloi të mblidhte me kaci turshitë dhe të pinte me një leckë të vjetër shëllirën. Atë e bir u ngjeshën në qoshe të dhomës dhe nisën të pinin raki. I ati shkuli koburen nga brezi dhe e la në tavolinë. Sytë e të dyve u përqendruan tek ai send i metaltë, që prehej aq pafajësish por po të lëvizje gishtin, villte zjarr. I ati shtriu  dorën dhe rëndoi mbi kobure:

‘Si guxoi biri i bushtrës te me shaje djalin! Ti jap një plumb në ballë dhe ta qëroj atë farë?’bërtiti.

‘Nuk është si më parë baba.’

‘Nuk është si me pare thotë! Hajde baba te tregoj arat. A nuk e kemi ne pushtetin? Biro, mos u bëj qull,’-hungëriti i ati dhe u ngrit me vrull, këmbët nuk e mbajtën, ra mbi të birin që e vështronte i nemitur dhe që mërmëriti:

‘Plak, mos më fyej.’

At e bir u ngatërruan keqes duke spërkatur njeri tjetrin me pështymë.

‘Raki e keqe!’

‘Jo, thashë farë e keqe,’ u mbrojt i biri.

‘Mos guxo të ma shah rakinë. E dua shpagimin në çast dhe pa asnjë ceremoni,’- bërbëliti i ati, piu raki me neps  dhe vazhdoi:-‘Do të kishim bërë mirë ti kishim zhdukur të gjithë qysh më 1945. Por këta dreqër ishin shumë dhe plumba kishim pak.’

‘Fole gjë për zhdukje baba?’

‘Zhdukje fola o posi.’

‘Zhdukuni nga kjo dhomë pijanecë. Nuk e ndjeni se po ju mbyt shëllira, ‘ u grind e ëma e mbytur në djersë.

‘Mbylle halenë plakë. Apo do të jap e ty një shkelmë dhe të flak përdhe si qypi me turshi,’ i klithi plaku me kobure.

‘Ti bëj një denoncim dhe ta rrasin në birucat e ‘Hanit me dy porta,’foli i biri mes jargëve.

‘Jo,’ ulëriti i ati dhe rrëmbeu koburen. Arma i shpëtoi nga duart, ra përdhe në grumbullim me turshi. Koburja e të atit së bashku me tërbimet e tij ishin të ndryshkura, nuk ngrinte më peshë.

‘Burgu ka dy dyer, vdekja vetëm një,’këmbënguli i ati.

I biri luajti kryet, i ish mpirë qafa. I ati nuk kish fuqi të ngrinte koburen prej togut me turshi. Dhoma kundërmonte prej erës së rëndë së shëllirës dhe rakisë. Plaka duke i shtyrë, sharrë dhe mallkuar i nxori nga dhoma.

Duke i mbajtur pas parmakut të drunjtë  të shkallëve u ngjit në dhomë, pa u zhveshur u shtri në shtrat. Për herë të parë e pa se nuk duhet të mbahej vetëm pas një medaljeje. Dritarja ish hapur kat më kat. Pa qiellin, iu duk si një pus i thellë i pafund, i përmbytur prej errësirës. Iu bë sikur dëgjoi zëra të mbytura, mërmërima që vinin prej së thelli. Stomaku i përvëlonte, i ziente si të kish bërsi. Gromësiu dhe lëshoi avull të nxehtë. I vinte për të nxjerrë të gjitha plaçkat e barkut. E ëma i la mbi komodinë një gotë me limonadë por ai nuk kish fuqi të ngrihej dhe ta pinte.

Qindra krahë të zinj oktapodi e kishin përfshirë dhe po e tërhiqnin drejt asgjësë. U përpoq të shkëputej, nuk mundte. U përdrodh dhe u mblodh si lëmsh. Një valë e zjarrtë i u ngjit nga fundi i barkut, volli disa herë me gulçe duke rënkuar. Pështyu me neveri thërrimet e qullëta që i kishin mbetur në kthinat e zgavrës së gojës dhe morri frymë i çliruar.

U shtri përmbys. E ëma me zë të trishtuar mërmëriste dhe i fshinte të vjellat. Por ai nuk e merrte vesh në ish në ëndërr apo në zhgjëndërr…

Mugëtirë. Zhurmë, zëra të çjerra. Diku më tej qeshja e acaruar të atit. Ndërsa koburja e ndryshkur lëkundej dhe përplasej pas murit. I bëhej se kish net dhe ditë, javë dhe muaj që ecte nëpër mjegull të dendur dhe nuk shkëputej dot. Ishte qull i gjithi dhe fill i vetëm. Dëgjonte hungërima dhe rënkime të mbytura të vinin nga moçali. Fytyra e ‘shqerrës’ iu shfaq e deformuar, mbuluar krejt prej xhamave miope. Dëgjoi përsëri zëra të lodhur dhe më pas zhurmën e mbytur të gjuhës që rrahu dhembët dhe foli:

‘Eja ‘shqerrë’ të thithësh erë mjegulle.’

Lëvizi krahët të ngrihej iu duk sikur i kish të bëra prej shpendi të irnosur. ‘Shqerra’ mbrohej pas xhamave të trasha dhe ecte ngadalë, duke i bërë dredhë moçalit.

Në shtegun i ngushtë Dajlanit u ndal. ‘Shqerra’ i u afrua pranë dhe ai qeshi i çliruar. Përpara tyre u hap tjetër pamje. Ngriti krahun, i ranë disa pendë të hirta përdhe dhe njeriu ‘shqerrë’ u tremb.

‘Mos tremb,’ i tha, ‘ ti je pjesa ime e munguar.’

Pa u kushtuar rëndësi rrëzimit të pendëve ngriti krahun përsëri dhe i tregoi shpërthimin e gjelbërimit dhe të luleve. I foli për frymëmarrjen e mjegullës dh te pyllit.  ‘Shqerra’ dëgjonte dhe ecte me kokë pakës të përkulur. Në një dorë mbante çantën e rëndë të mbushur me libra të matematikës, për të përfunduar disertacionin dhe në tjetrën pardesynë. Vështronte ballë rrudhur dhe merrte frymë thellë, të mbushej i gjithë gjoksi me ajrin e freskët. Nuk ngopej prej shpërthimit marramendës të ngjyrave, reflekseve mëngjesore dhe valëzimin e bulëzave të vesës. Nuk ka më bujare se Nëna natyrë. Ish i përhumbur. Prapa tij zvarritej një hije e rëndë. Njeriu ‘shqerrë’ kërcente si kangur të largohej prej hijes por ish e pamundur.

Sa shpejt përhumben njerëzit që janë si ‘shqerra,’ sa shpejt!

Në bërrylin e qyqes, aty ku përroi ishte më i thellë. Me lëvizje të shpejtë  të saktë kujtoi se e goditi njeriun ‘shqerrë’ egërsisht prapa kokës. ‘Shqerra’ u kthye vringthi dhe e vështroi me habi, çanta me libra dhe pardesyja i shpëtuan nga duart. Nuk pati kokë të fliste, sepse goditja i erdhi nga ana e djathtë e kokës. Iu këputën këmbët ‘shqerrës’ dhe ra përdhe pa nxjerrë zë. Por ai kish krahë të mbuluar me pendë të irnosura dhe nuk mund të godiste!

Përsëri, dikush tjetër shtyu dhunshëm ’shqerrën’ e goditur në përrua. Me shpejtësi nxori hostenin që e kish fshehur ditë më parë, tërhoqi trupin e ngrohtë të ‘shqerrës’ dhe e ngjeshi me forcë në rrënjët e vidhit të vjetër, aty ku vorbulla e ujit ish me e madhe.

Veshët i buçisnin. Oshtima e ujit dhe e pyllit e tundnin si tërmet. Pendët e irnosura rranë të gjitha përdhe. Ulëriti fort për të larguar hijen e vdekjes se tjetrit. Ulërima u përsërit disa herë me radhë, u rrëqeth. Njeriu ‘shqerrë’ si shqerre që ish, humbi menjëherë nën ujë. Rrënjët e trasha të vidhit e rrëmbyen në çast nën vete. U plandos përdhe u mbytur në djersë. Uturimat ngriheshin dhe përplaseshin dhe ai kujtoj se do çmendej…

Zhurmat ofshëtinë për një moment drodhën ajrin pastaj u fashitën. Zëri i grindur i të atit u tret së bashku me mjegullën. Dëgjohej vetëm uturima e ujit dhe pendët e hirta që iknin tutje.

Trupi i ‘shqerrës’ u gjend vetëm mbas një jave. Artikulli në cep faqes së parafundit të gazetës për një njeri të panjohur, ndoshta mësues që humbi në ujë. ‘Shqerra’ si i hutuar që ish dhe i shtënë marrëzisht pas librave, nuk pa ku hodhi këmbën. Aksidentalisht shkau, u përmbys dhe u mbyt në përrua…

Ende besonte se ish akoma në kllapinë e gjumit dhe nuk ish ai por dikush tjetër, me krahë puplash të irnosura që kreu aktin. Mbase vërtet shkau në lumë, kur kish mjegull dhe dëgjoheshin përshpirtjet e ujit. Të treturit, të ikurit, të paditurit dhe të hutuarit nuk mund të gjykohen…

Tregim nga Viron KONA/

Isha nxënës në klasën e katërt atëherë, kur babai im rrobaqepës, më qepi një bluzë kadife të çelur, e cila hapej gjer në fund të gjoksit me një zinxhir në ngjyrë floriri. Kur po bëhesha gati të shkoja në shkollë, bëja ç`bëja dhe shihesha në pasqyrë. Ajo bluzë më shkonte shumë dhe më zbukuronte pamjen e fytyrës. Po më pëlqente vetja, madje po kuptoja se isha simpatik. Ndërkaq, provova të ngre përpjetë flokët përpara ballit dhe m`u duk se ashtu më shkonin më shumë.

-Ti paske humbur për këtë bluzë, sa të shkuaka! – më tha nëna dhe më mbajti një çast të përqafuar pas vetes.

Sapo shkova në shkollë, bluza ime kadife ra menjëherë në sy të shokëve dhe veçanërisht të vajzave të klasës, disa prej të cilave më hidhnin ca vështrime ndryshe nga herrët e tjera. Ndihesha i lumtur dhe, me mendje falënderoja babanë për atë dhuratë të bukur që më kishte bërë. Madje, kohë pas kohe, kur mësimi ende nuk kishte filluar, ngrihesha gjoja të pyesja shokë të klasës për zgjidhjen e ushtrimit të ditës, ndërsa tërhiqja vështrimet e të tjerëve te bluza ime e bukur. Përpjekja ime për t`u dukur, ra në sy të klasës.

-S`u mbajtka njëri sot! – tha Tori, njëri prej shokëve. Të tjerët bënë buzën në gaz me dashamirësi.

Orën e tretë kishim Dituri me mësues Xenin, një mësues me një zë të butë e thuajse femëror. Kur ishte i qetë dhe ne paraqiteshim si nxënës të urtë, ai sillej me shumë dashamirësi, por, sapo ndonjëri e tepronte me ndonjë prapësi, apo vinte i papërgatitur në mësim, ai zemërohej, madje nxehej e, ndonjëherë bëhej xhind, thuajse tjetërsohej.

Mbaroi gjysma e parë e orës. Mësues Xeni kishte kontrolluar detyrat, kishte ngritur tre nxënës në tabelë, ndërsa disa të tjerëve u kishte dhënë detyra në klasë. Pastaj, ai nisi të shpjegonte mësimin e ri. Në atë pjesë të orës, çdo mësues, kërkon vëmendje dhe përqendrim të nxënësve, sepse, siç thoshte edhe mësues Xeni, kuptimi i mirë i mësimit në klasë, ishte më shumë se gjysma e punës.

Ndërkohë që, mësues Xeni shpjegonte në dërrasën e  zezë, unë se si lëviza zinxhirin e  bluzës që ta hapja dhe ta mbyllja, pa qëllim, thjesht për qejf, por, kur po e ngrija sipër, ai kushedi pse ngeci. E provova ta ulë gjer në fund dhe ai u ul. E ngrita, por ai arriti gjer në gjysmë. Koka e tij e verdhë nuk ngrihej më sipër. Kjo gjë më shqetësoj dhe, një copë herë nisa të merresha me zinxhirin. Mungesa ime e vëmendjes ndaj mësimit, ra në sy jo vetëm të shokëve të klasës, por edhe të mësues Xenit.

-Këtu mendjen, kokëlakër! – më tërhoqi vërejtje ai, duke vazhduar të shkruaj në tabelë. Në të vërtetë, fjala fyese kokëlakër nuk bëri aq shumë përshtypje në klasë, sepse, mësues Xeni, e kishte zakon që kur donte të të qortonte, përdorte fjalë fyese të bashkëngjitura që kishin rrënjë fjalën kokë. Llojet e përdorimit të tyre shprehnin edhe tri gradë të zemërimit të tij: Në gradën e parë të zemërimit, ai i bashkëngjiste rrënjës kokë, emra zarzavatesh: kokëlakër, kokëqepë, kokë presh, kokë spec djegës…Në gradën e dytë, bashkëngjiste emra kafshësh: kokëderr, kokëlopë, kokëdhi, kokëbuall, kokëmushkë.. Kurse, kur zemërimi i tij arrinte kulmin, domethënë gradën e tretë, ai përdorte fjalë me emra zvarranikësh: kokë gjarpër, kokë  krokodil, kokë bretkosë, kokë zhapik, kokë hardhucë prehistorike…

Disa çaste e ndala veprimin për zhbllokimin e zinxhirit.

-Mos u merr më me zinxhirin se do ta prishësh më keq. Ta rregullon babai kur të kthehesh në shtëpi, – më pëshpëriti   Vasoja, shoku im i bankës.

Por, pak minuta më pas, ngaqë nuk po e largoja dot mendjen nga zinxhiri i prishur, ia fillova përsëri ul e ngri, ulë e ngri. Gër – vër, gër – vër. Zinxhiri, ashtu si edhe në fillim, veçse arrinte të mbyllej gjer në mes dhe nuk ngjitej më sipër. U harrova pas tij dhe  isha skuqur e djersitur i tëri nga sikleti, kur, befas, ndjeva një dorë, që ma kapi bluzën fort afër zinxhirit dhe ma tërhoqi disa herë, duke më thirrur me zë të lartë, të ashpër, qortues e fyes:

-Të thashë, këtu mendjen, more kokëbuall!

Klasa mbajti me zor të qeshurën, kurse unë u ndjeva keq përpara shokëve dhe mësuesit, jo vetëm se ai kishte arritur në gradën e dytë të zemërimit, por, edhe sepse zinxhiri me siguri që ishte prishur më keq dhe s`do të kishte usta që ta ndreqte. U bëra pikë e vrer, por pak sekonda më vonë, vura re se, për shkak të asaj tërheqje që i kishte bërë bluzës sime dora e fortë e mësuesit, kishte ndodhur çudia: zinxhiri ishte rregulluar. Kishte ndodhur ajo që na ndodhte shpesh herë në shtëpi kur nuk ndizej radioja ose televizori bardhë e zi që kishim atëherë. “Bamp”, – e godiste babai im radion dhe zëri i vinte si me magji. “Bramp”, godiste ai prapa televizorit dhe në vend të mizave, figura shfaqej e qartë në ekran. Edhe zinxhiri i bluzës sime të re, pas asaj tërheqjeje me forcë, u rregullua plotësisht, koka e tij e verdhë, ngrihej dhe ulej lirshëm dhe pa u sforcuar. Bluza ime, tashmë dukej për bukuri. Me atë lëvizje të nervozuar, mësuesi im, Xeni, ma rregulloi zinxhirin, gjë që më gëzoi pa masë dhe bëri që të harroja fjalët fyese ”Kokëlakër” dhe “Kokëbuall”, që ai përdori ndaj meje në zemërim e sipër.

Kur mbaroi ora e mësimit dhe kishim pushimin e gjatë, dola me nxitim te dera e klasës dhe, sapo mësues Xeni u shfaq në derë me regjistër në dorë, unë i thashë:

-Të falënderoj shumë mësues që ma rregullove zinxhirin e bluzës!

Për habinë time, ai kushedi pse u zbeh i tëri në fytyrë, madje u zverdhë dhe buzët po i dridheshin nga një zemërim që sa vinte e rritej. Me sa dukej m`i mori si tallje apo ironi ato fjalë dhe m`u kthye me duf:

-Do ta mbyllësh gojën ti kokëmushkë, apo si e ke hallin!

-Unë vetëm po ju falënderoj mësues, sepse juve me të vërtetë ma rregulluat zinxhirin e bluzës sime të re.

Atëherë ai ma kapi përsëri bluzën më njërën dorë, ma tërhoqi si të ishte një leckë dhe më bërtiti përsëri në fytyrë.

-Me mua po kërkon të tallesh ti, kokë krokodil!

-Po jo mësues, jo, vetëm po ju falënderoj, – përsërita me zë të mekur.

-Ik, qërohu nga sytë e mi dhe mos më zërë rrugën, o kokë hardhucë prehistorike, – më bërtiti përsëri ai, duke përdorur kësaj here fjalën fyese më të rëndë të gradës së tretë. Dhe, ashtu, i bërë xhind nga zemërimi, u largua duke përplasur këmbët nëpër shkallë.

Më keqkuptoi thashë me vete dhe doja t`i shkoja pas e ta sqaroja  se nuk ia kisha me të keq. Ai, me dashje apo pa dashje, zinxhirin ma  rregulloi dhe, nuk ishte i nevojshëm përdorimi në një kohë aq të shkurtër, i tërë atyre fjalëve fyese ndaj meje.

Shoku im i mirë, Vasoja, që më ndiqte hap pas hapi mos bëja ndonjë budallallëk, më tha me zë të butë.

-Mos e zgjatë më, ka rëndësi që zinxhiri i bluzës që ti e ke me merak dhe që të shkon shumë, u rregullua. Me kohë, edhe mësuesi do të sqarohet se ti vërtetë do që ta falënderosh dhe jo ta fyesh. Sot, përderisa ai përdori fjalën kokë hardhucë prehistorike, që shprehë gradën e tretë të zemërimit, mirë është të mos i dalësh përpara syve. Veç kësaj, t`i duhej t`i kërkoje të falur, sepse sot vërtetë që nuk e kishe mendjen në mësim.

Vasoja kishte të drejtë dhe unë e lashë me aq. Nuk e zgjata më.

Kur shkova në shtëpi, teksa po haja drekë, babai më pyeti se si kisha kaluar atë ditë. Druaja t`i thosha se, ngaqë më ishte prishur zinxhiri i bluzës, nuk e kisha pasur mendjen në mësim dhe mësuesi më kishte tërhequr vëmendjen, por më erdhi më për mbarë  t`i them atë që m`u duk se ishte  më interesante. I tregova për zinxhirin që më ishte bllokuar dhe se mësuesi me një lëvizje të dorës e kishte rregulluar menjëherë.

Babait iu bë qejfi.

-Kam thënë unë, – iu kthye ai mamasë, – Xeni, është mësues dhe njëri i mirë. Edhe i ati kështu ka qenë, njeri që i tërë qyteti e respektonte sepse u vinte në ndihmë njerëzve.

Ditën tjetër, ishte takimi mujor me prindërit dhe në shkollë shkoi babai. Në ato takime, mësuesi, pasi fliste në përgjithësi, u jepte secilit prej prindërve notat e fëmijës së tij, duke i dhënë sipas rastit edhe këshilla të veçanta.

Kur po ndaheshin, babai i shtrëngoi dorën përzemërsisht mësues Xenit dhe i tha:

-Të falënderoj mësues Xeni, je me të vërtetë një mësues i përgatitur dhe nxënësit të duan. Lëndën e shpjegon mirë, por ke edhe merak që t`i mësosh fëmijët tanë. – Babai heshti një çast dhe vijoi buzagaz: – Veç këtyre, unë gjej rastin që edhe të të falënderoj, sepse ti  u tregove aq i vëmendshëm saqë, i rregullove edhe zinxhirin e bluzës  tim biri.

Mësues Xeni, sa dëgjoi të përmendej zinxhiri, tërhoqi me ngut dorën e tij nga dora e babait tim, gjaku i kërceu në kokë dhe iu kthye babait  me zemërim:

-Po kërkon  të tallesh me mua?

-Të lutem, unë po të falënderoj, – i tha babai  tepër i habitur nga ndryshimi i papritur i mësuesit.

-Falënderim i bukur! – ironizoi mësues Xeni dhe u largua tërë nerv sikur ta kishte pickuar ndonjë grerëz.

-Po ky, ç`pati, çfarë fjale të keqe i thashë!? – ia bëri babai i habitur tej mase. Bëri t`i shkonte pas, e të sqarohej, por dikush aty pranë e këshilloi ta linte me  aq sepse mësues Xeni atë ditë dukej tepër i lodhur.

Babai u kthye në shtëpi i mërzitur.

-Nuk e di pse më keqkuptoi !? – iu ankua ai mamasë sime.

-Eh, lëre me kaq! Edhe ai ka hallet e tij, – i tha mamaja ime  e urtë e gjithnjë paqësore,  duke vënë tiganin në zjarr.

Gjatë asaj nate babait i doli gjumi disa herë, ngaqë i shkonte mendja te reagimi i mësuesit, i cili, kushedi pse, kishte mbetur i fyer pas fjalëve falënderuese që i kishte thënë.

Të nesërmen, babai kërkoi ta takonte mësues Xenin, por ai i dërgoi lajm se ishte i zënë dhe se nuk kishte kohë ta priste. “Njëherë tjetër”, – kishte thënë ai. Duke dalë nga shkolla, babai kishte takuar rastësisht drejtorin, me të cilin njihej prej kohësh.

Drejtori e takoi me respekt dhe, aty, babai i tha se kishte shkuar t`i shprehte falënderime për mësues Xenin, i cili sillej mirë me nxënësit, i mësonte dhe kujdesej për ta. – “Madje, – kishte shtuar babai, – mësues Xeni, duke qenë i vëmendshëm, i rregulloi djalit tim zinxhirin  e bluzës. -Ndërkaq, – kishte vazhduar babai, – të më fali mësues Xeni, se, ne prindërit, e teprojmë nganjëherë në komunikim dhe, për këtë shkak mund të lindin edhe keqkuptime që s`janë për t`u zënë në gojë…”

Drejtori e kishte dëgjuar me respekt, e kishte falënderuar që i kishte folur mirë për mësuesit dhe, pas këtij takimi, babai ishte larguar i qetësuar.

Në mbledhjen e Këshillit të Mësuesve, drejtori, krahas vërejtjeve e kritikave për ndonjë orë mësimore të kontrolluar prej tij, bëri edhe disa vlerësime. Midis të tjerave, ai vlerësoi kujdesin e mësues Xenit me nxënësit, tha se, edhe nga prindërit kishte opinione të mira për atë mësues dhe, midis të tjerave, ai kishte përmendur edhe rastin e rregullimit të zinxhirit të bluzës.

-Këtë, ma tha vetë prindi i nxënësit, i cili m`u lut që ta falënderoja mësues Xenin në mënyrë të veçantë, – u shprehë drejtori.

Mësuesit e tjerë kishin kthyer kokën nga Xeni me vështrime dashamirëse dhe përgëzuese, por, ky, duke i befasuar të gjithë, ishte ngritur me zemërim dhe i ishte vërsulur drejtorit, ashtu siç nuk kishte ndodhur kurrë.

-Drejtor, më mirë merrni masë disiplinore dhe mbani qëndrim ndaj meje sesa të më tallni e të më fyeni këtu në prani të kolektivit. Unë nuk merrem me rregullime bluzash e zinxhirësh, por me lëndën e diturisë, – dhe, duke thënë këto fjalë ai ishte ulur, duke u dridhur i tëri  nga zemërimi.

-Më fal nëse të fyeva padashur mësues Xeni, por unë veçse po e vlerësoj zellin tënd për t`u përkujdesur për nxënësit, – i tha butë drejtori.

-Faleminderit, por, nuk më duhet dhe nuk më intereson ky lloj vlerësimi!

Të nesërmen sapo hyri  në mësim, mësues Xeni hodhi regjistrin mbi tavolinë, erdhi me hap të shpejt drejt e tek unë dhe, pasi më kapi fort te bluza ku ndodhej zinxhiri, e tundi fortë disa herë. Zinxhiri kërciti, doli nga vendi dhe mbeti i varur mbi bluzë.

Teksa mësuesi im largohej duke nënqeshur drejt tavolinës, zinxhiri i verdhë që lëkundej mbi bluzën time, tashmë, kushedi pse po më dukej  si koka e një hardhuce. Ndjeja dëshirën t`i kërkoja të falur mësuesit, t`i thosha se, me naivitetin tim fëmijëror kisha ngatërruar e bërë lëmsh gjithçka, por edhe t`i shpjegoja se, midis babait tim dhe atij, kishte ndodhur thjesht një keqkuptim, ku shkaku isha unë, por, në ato çaste po më pengonin lotët që ishin gati të më shpërthenin dhe “koka e asaj hardhuce”, që vazhdonte të lëkundej më mënyrë të shëmtuar mbi bluzën time të bukur.(Ne Foto:Viron Kona)

Vdiq Mbreti i klarinetës/

    ( elegji)

 Nga Përparim   Hysi

Vdiq Mbreti i klarinetës

Vallë, do rrijë mbi fron  një tjetër?

Jam ballë së vërtetës

Nuk shkruaj kot, se jam i vjetër.

Kur i binte klarinetës

Zogjtë këngën e pushonin
Ëmbëlsinë e mjaltit të bletës

Ndaj rrinin e dëgjonin.

Klarinetës kur i binte

Njerëzit mbesnin me gojëhaptë
Se në shpirt njerëzve u shpinte
Veç gëzim, hare dhe  mjaltë.

Ku nuk shkeli këmba e tij

Klarineta përmbi buzë
Eh, ç’muzikë! se ç’melodi!
Ndizej shpirti zjarr e shpuzë.

Po kur mirrte një kaba

A gjëkund një valle dyshe

Të shpinte në tjetër dynja
Se më kot “Mbret” më ishte!

Dhe ky”Mbret” me shpirt të dlirë
Që kënaqi aq dëgjues
Rroj fisnik e vdiq i tillë
Një Përmet për të dëshmues.

Ishte Mbret në klarinetë
Dhe me shpirt ishte Zotëri
Ai do të rrojë për jetë
Se nuk vdes, Laver Bari!

 Tiranë, 27 janar  2014

 2- Kasollja

Ndodh  që një kasolle  me kashtë
Të bëhet e shtrenjtë e të jepë ngrohtësi
Se kjo kasolle na mbrojti nga një shtrëngatë
Kur na zuri, befas, në rrugë që të dy.

Vrapuam të dy të zënë për dore
Kasollja? Më e shtrenjtë se një shtëpi
E mbaj mënd: pallat më qe, moj kasolle!

Po të të harroja as që do isha njeri.

E hodhëm lumin dhe nuk e shajmë kalin
Sa herë që shkoj rrugës, sytë hedh atje
Oh, s’e harroj çastin! Ndaj shpreh mallin
Për atë kasolle që në rrezik, na u bë strehë.

 3- Kronikë e zezë

Po kur do zhdukesh, moj kronikë e zezë?
E zezë si vdekja! Ma shpall, ma shpif.
Kur një kronikë të tillë do ta futim në varrezë
Do ngopemi me gaz, me  jetë, me dritë.

4-  Tek mendoj…

Tek mendoj të vrarët e pas nëntëdhjetë e  shtatës

NJë hije e zezë: e gjitha më pushton.
U “mboll” hasmëria si pema e mandatës
Që kokrra vdekjeprurëse,pa pra, lëshon.

As ka krahasim me të rënët në luftë
( Plaga e të rënëve tërë jetës më dhëmb)
Por kjo gjakmarrje si çiban a lungë
Është si një plagë që rrjedh sa më çmënd.

Të vritesh me tjetrin për hiç mos gjë
(Mjerisht, kjo ndodh veç në Shqipëri!)
Si mos  alarmohesh? Dhimbja hiç s’më lë
Por ç’ më duhesh fare, o moj qeveri?…

 5- Ngyra e kuqe

I kuq është gjaku- gjenerator i jetës
I kuq faji që skuq faqen time
I kuq flamuri ku bëj besa-besën
Në se dikush prek tokën time. *

I kuq dhe trëndafili i dashurisë

E kuqe lulkuqa që mbin në ara
Por si ajo e kuqja përballë fajësisë
Nuk ka. Atë vë përpara.

 6-Letër juristëve

Ju që hartoni kodin penal
Ju lutem mos e bëni elastik
Se,pastaj, gjykatësit bëjnë rrumpall

E “tërheqin” a e “mbledhin” si të jetë llastik.

Bëjeni ligjin si diçka të ngurtë

Ku keqbërësit veç t’i bien murit me kokë

Nuk duhet që  ata t’i “rrahim” me pambuk
Se ndodh që për  5- lekë, të çojnë në tjetrën botë.

Sidomos i ngurtë të jetë ligji që mbron jetën

( Mos lini vënd për pandehma a rrethanë lehtësuese?!)
Kur një të pafajshmi shkon dhe i  merr jetën,

Në burg për tërë jetën( pa  të drejtë rekurse)

Se vetëm kështu nuk do ketë vrasje,

Se vetëm kështu në rrugë s’do ketë maska
Do mendohet mirë qoft dhe për gjakmarrje

Se do mbesë për tërë jetën në pranga.

Kush merr një jetë, nuk ka pse bën apel

Pa u mëdyshur, tërë jetës në qeli

Ata që vetmbrohen ( me tjetër “defter”)
Se ndodh që për krimet,vihet barazi

Juristë! Ju lutem!

    Florida, janar- shkurt  2003

7-Më rreh zëmra

Si një mëkat i fshehtë që më mundon

Më rreh zëmra dhe e ka një shkak:

Ndodh kështu kur dashuron

Po është pak çudi,se tani jam plak.

8- Lëmshi i flokëve

Nën lëmshin e zi të flokëve të  tu
Seç feks një qafë e hollë dhe e gjatë
Një kokë prej Diane që kini ju
Të them  të drejtën:  më le gojëhaptë.

Vështrimin sensual që të bën për vete
Buza që qeshë që vetëm të ndjellë
Unë zë e “dridhem” si të kem ethe
Po le të dridhem sa të shkoj në esfel.

 9- Ç’qe ky verbim?

Ç’qe ky verbim i beftë

Që ma dha syri i kaltër

Mos zbrite vallë nga retë

Që mbeta i shushatur?!

Se goditja qe si vetëtimë

Sa gati mua më qorroi
Jam tani si në vidhimë:

- Syri  i kaltër më verboi.

9-  Sytë e tu

Sytë e tu si dy thëngjinj ndezur nën hi

Flasin për një bukuri,tash, si të perënduar

Po unë që dikur vdisja për ata sy,

Kam po atë dobësi si moteshkuar.

10-Dikush që më tha:- Jo!

A e di se, kur më  the:-Jo!

M’u duk sikur më godite me shpatë
Nuk di në besoni  a jo ?

Ajo ditë e tëra m’u kthye  natë.

11- Atë atmosferë të bukur femërore

Atë atmosferë të bukur femërore

Pa të cilën, gati, unë nuk rroj dot
Ma hoqi mua kurbeti, prore;

Kurkund më s’e gjej dot.

Dhe jam tani si një murg i ngratë

Mbyllur diku në një manastir

Kam katandisur tamam si një sakat

Kurbet! Je i pështirë…

12- Janë ca gjëra mjaft intime

Janë ca gjëra mjaft intime
Që më vijnë dhe më ngasin

Dhe më futin në mendime
Për një kohë që t’hu ma qasin.

Për një kohë që t’hu  ma qasin
Pse më bëhet si  tani?
Dhe ma shtojnë mua marazin
Tash që jam dhe pleqëri.

13- Kur të zhvesh me sy

Kur të zhvesh me sy

Dhe hedh vështrimin nga këmbët tek koka

E humb pusullën: nuk ka se si?

Se ti je më e mira që ka bota.

Florida, 2003

   “Si mund t’i them: “Sa e lumtur jam”, kësaj bote?!/

Kur qiejt, dhimbjen e grumbulluar, ia përplasin furishëm kësaj Toke?!”/

   KUR POEZIA I KALON KUFIJTË E IBRAVE/

Mendime rreth poezisë së Lumturi Ymeri/

Shkruan: DRITA LUSHI/

Lexoj një, dy, tre poezi në një rrjet social,e më mbeten në atë pjesë të memorjes ku shijohet e bukura. Prandaj, kërkoj e kërkoj më shumë, derisa marr në dorë tre librat e Lumturi Ymerit, vargu i së cilës si një magjistar, të bën të ndalesh…Atëherë mbaj sytë, vëmendjen, përqëndrohem  në libra, e mandej duke shijuar dhe ndjerë poezinë e saj, kuptoj që ato(librat), s’mbajnë dot atë peshë që përçon poezia e saj tek lexuesi.Edhe në autorë me emër, ka periudha, që poezitë përsërisin njëra –tjetrën, madje ndihet një lloj monotonie, zbehtësie, përgjumje, uniformiteti e lexuesi duket sikur lexon të njëjtën poezi në njëzet të tilla(!).Ky “fenomen”,nuk ndodh tek Lumturia.

Të larmishme dhe të veçanta, poezitë e saj, aty ku duket se ngjasojnë, aty ndërrojnë stil, duke na sjellë një gjetje-veshje të re që na befason.

 “Sonte qenkam e burgosura

Mes verës e vjeshtës

Hënës dhe ëndjes

Frymës dhe brymës

Luleve e lutjeve

Mekjeve e stepjeve”

-Shkruan ajo ,duke përshkruar një “gjendje” përmes krahasimeve , simboleve, e përjetimeve, mes  konkretes dhe abstraktes duke na dhënë një përshkallëzim poetik dhe emocional të veçantë.

Në fund të fundit, emrat janë thjesht një veshje e sipërfaqshme, që na bëjnë të kthejmë kokën, kur dikush na kërkon apo thërret. Është e qartë që poezia nuk fle brenda emrave; Poezia fle dhe zgjohet brenda shpirtit sa herë që zemra dhe dejet marrin hove ndjesish nga realiteti, ku gjithpërfshirja e emocioneve negative dhe pozitive shpërthejnë në mrekulli fjalësh e poezish sa të vjen të mos dalësh më prej tyre. Ekzaktësisht këto,ndiej kur lexoj poezitë e Lumturi Ymeri(Bersava).

“Ta rrokullis këtë gur prej zemre…

Pa le të më bjerë…këmbëve! “

-Shprehet poetja, duke na përçuar një peshë emocionale t  fortë, brenda këtij dyvargëshi.

Poezitë e saj janë të lira,e fjalët gjejnë njëra tjetrën pa vështirësi, me një  natyrshmëri lakmuese, e një forcë shprehëse dhe bindëse, të pëlqyeshme nga një spektër i gjerë lexuesish.

Gjithmonë kam qene e bindur, që përpara se të jesh poet, duhet  të jesh njeri. Nëse nuk je njeri, s’mund  ti futesh dot jetës ndër deje, s’mund ti lëvrish në gjak’.

E po s’bëre këto, as ajo s’të fal dot ndjesi të forta, sy përtej sysh, vështrime përtej vështrimesh, zemër përtej zemrës, duar përtej duarve, jetë përtej jetës, që të mund te formëzosh stalagmite vargjesh, e të mrekullosh  njerëz.

Lumturia  ia ka arritur kesaj “magjie”,duke qenë të gjitha në një,dhe një në të gjitha.

Ajo ështe grua, shoqe, e dashur, mike, e keto i shpalos bindshëm si poete, duke u ndjerë brenda tyre.

Duke lexuar poezitë e Lumturisë dy cilësitë që mëvijnë shpesh në mendje dhe përsëris në(n)zë janë :“Fuqishëm dhe bukur”

Ajo prek çdo skutë të mendjeve njerëzore, të vetëdijes e nënvetëdijes sonë e rizgjon mjaft ndjesi, malli, dashurore, atdhetare, amësie e familjare.

Ndjenjat e saj janë ashtu si të çdo gruaje dhe bije, por vetem një poete, mund ti këndojë ndjenjës atërore keshtu:

 “Ç’është kjo mungesë

Ojna-tisur në mall?

Mes yjesh mbetesh

At-je…ku tretesh?

ATI IM”

Ajo shquhet jo vetëm për gjetjet metaforike, por mbi të gjitha për ndërlidhjen e tyre çka është “sekreti”- le të them i poezive të saj.

Shpesh poezitë e saj duken si lojëza- fjalësh duke ndërtuar një stil të bukur femëror në vargje.

Ne “Shpirt alien”ajo shkruan :

I (pa)dukshëm, i (pa)njohur
i(pa)kapshëm, i mistershëm
i llahtarshëm, i (pa)vdekshëm.

Duke përdorur ndërtimin e vargjeve në mënyre  leximi të dyfishtë, në një lojë gërme-fjalë-mendim, ajo e çon fantazinë pikërisht, brenda mendimeve e dyzimeve tona njerëzore, në pikëpytje, që secili mund ti japë përgjigjen sipas dëshirës.

Ajo vërtet shquhet për gjetje të befasishme, por ato janë aq të natyrshme sa të duket vërtetë  se e sheh poeten që :“ndal diellin në ikje”

“zbrazen ditët nga barku i dritës,

ngrij në pritje,

të ndal diellin në ikje”

Kur lexon poezitë e Lumturisë, i ndien aq të vërteta, sa të duket se i ke ditur gjithë jetën, vetëm se s’ke mundur ti shkruash. Ndihesh aq brenda tyre, sa pohon me buzëqeshje ose rilexim …

 “Malli s’ka

As duar, as thonj

E prapë se prapë!

E gërryen shpirtin

Të gjejë një vend,

E prapë se nxë…!”

Ajo e krahason lotin me planetin më të vjetër në galaktikë, duke përshkallëzuar e kaluar përtej poezisë, si vijon:

 “Loti ishte pa qenë ne,

Planeti më i vjetër në galaktikë

Ku lindën e qanë perënditë

Zotët e mitët e shkatërruan

Kur tradhtuan e flijuan perënditë

Sot jemi ne,

Në këtë Tokë

Zotër e robër”

Ajo të drithëron me ndjenjat amësore, të vëna në puthje, mundime, gëzime dhe lot, kur kujton vitet e birit të saj qysh në lindje.Kush më mirë se një nënë-poete do shkruante për ndjenjën dhe marrëdhënien më të adhurueshme në botë mama-fëmijë?

“U rrite jeta ime,

Majë gishtash

Vij të të puth në ballë,

Ti zbret lotëve të mij

Si njëzetre vite më parë…”

Poezitë e saj i shpëtojnë skemës moralizuese , të cilat s’kanë asnjë lidhje me artin e mirëfilltë,por ajo di të bëjë që përmes artit, natyrshëm të na përcjellë mësime.

Poezitë e saj janë gjetje interesante, në larmi tematike dhe formëzohen në fytyra të reja vargjesh, sa herë që ajo vendos ti hedhë ato mbi letër.

Zhytem nën Lega
eci me Jardë
ndizem në Omega
ngrij nën Gradë

Më lini pak në
Qetësi,
tani që jam
….NJERI….

Ajo i thotë kështu miqësisë:

“Ëngjëll, e di, s’je,

sigurisht, dhe un’ jo!
Por më ndje!
Kur shpirtin vë
pasqyrë përpara teje,
edhe ti shihe aty
vetveten. . . . . “

Ajo duket se ecën në nje tra ekulibri me fjalën, por çuditërisht ecën pa dridhje, por me akrobatësira mahnitëse, me lëkundje të hijshme që veç të ndjellin të lexosh më tej.

Të mahnit mënyra e ndërtimit të një poezie, ku ajo shpalos ndjenjën e saj për fëmijët, si ndjenja më kuptimore dhe  ekzisteciale në botë.

Tru-

trup-
trung
jam tani!

Terr-
tmerr-
ferr
ishte dje!
TRE
Akuj-
avuj-
uj’
qesh përherë!

Shpreh-
shpresë
shpend
do jem nesër!

Ditë-
dritë
ndrit-
tek fëmijtë
E mi,
të mitë,
të mirtë!

Tre,
trembem-
tretem
për ta”

Fjalë të ngjashme me plus ose minus gërmash i “ngjit” sup më sup poetikisht, duke na dhënë një radhë rritëse ndjesish, si njerëzore por mbi  të gjitha një shije poetike dhe muzikore fantastike siç ndodh(jo vetem) në  poezinë e mësipërme.

Poezia për Lumturinë është:”Vlim i shpirtit, kondensim në muret e mendjes”

E si e tillë, avujt aromatikë të petale-zuara në poezi ngjyra-jete-njerëzish do vazhdojnë parreshtur të vijnë drejt nesh të kondesuara në memorje!

Ajo guxon në poezinë e saj; nuk rri besnike e një forme, e një skeme, e një fjale apo e një teme;

 “Nën dritën e abazhurit sonte

cepin e jorganit tërhiqe

hidhe tej

mbulomë me frymën tënde!”- shkruan ajo në poezinë “I(magji)natë përvëluese..”duke guxuar të flasë hapur poetikisht atë ç’ka të tjerët e mendojnë heshtur;Ajo vazhdon më tej:

 “Grise dhe copën e tyltë

që mbulon atë hark epshndjellës

të nënbarkut

që mbaron në

trekëndëshin e zjarrit…”

Një pikë e fortë e Lumturisë është,se ajo shkruan mjaft hapur, duke i vënë çdo ndjenje, ndjesie, emocioni, gjendjeje,e  dukurie  emrin e vet.Kjo e ndihmon shumë të na shpalosë e të ndiejmë deri në ind, ç’ka ajo shpreh dhe ndjen duke u bërë dhe ne lexuesit, pjesë e ndjesive të poetes.Kur arrihet kjo, poeti ka fituar betejën themelore të artit të fjalës së shkruar.

Përgjithësisht  poetet s’mbahen mend për numrin e librave, që kanë lënë;as për titujt, kopertinat apo numërin e faqeve libërorë;

Ata  kujtohen e njihen pikërisht për poezitë që kanë mbetur në memorje e kujtesë.

Unë kam  bindjen se Lumturia është njëra nga to.Poezitë e saj kanë kaluar kufijtë e librave, dhe kanë hyrë në portat e kujtesës së lexuesve. Përpos të gjithave, mua më mjafton të them se ajo ështe një krater i hapur, llava e të clit ështe në rrjedhjë  të vazhdueshme dhe do të vazhdojë të na befasojë me ngjyrësimin e saj poetik.

Dergoi per Diellin: @ Drita LUSHI

 Janar 2014

   Shqipëri

 (Për shëlbimin hyjnor)        

Nga Rexhep Kasumaj/ Berlin/

O Zot’ynë që je në qiell, na mëshiro e ruaj nga,

Tirania (e çdolloji)

Padrejtësia

Milicia e

Neo-shkinia dhe,

Njësoj, nga,

Mjerimi (shpirtthyes a jetëmarrës)

Mbidurimi (poshtërues)

Verbimi e

Dorëzimi,

Mandej nga,

Kuvendarët (në rehatinë e tyre sfiduese)

Pajtimtarët

Serbofalësit a

Ultraklanësit (e të gjithë ngjyrave)

Papagallësit e

Sojdalësit dhe,

Gjithnjë nga,

Paqësoristë e

Belicistë dhe,

Prore me shpresë nga,

Çlirimtarë a

Shpëtimtarë

Komandarë e,

Gjeneralë (pa beteja)

Rrogëtarë

Vizionarë e të

Marrë dhe,

Pastaj nga,

Veteranët (e robnisë)

Rishtarët, sikundër nga,

Martirët (e motit të ri, me emblemën vezulluese të korrupsionit)

Tinzarët

Ziliqarët dhe,

Sa druajmë shumë, shumë nga,

Udbistë (të sinqertë), a hiç më pak nga,

Sigurimsa (parashtetërorë)

Kombëtaristë

Jugosllavistë (në pritje) e,

Sllobodanistë (t’fshehtë e të hapur n’për shkolla nate)

Protoenveristë

Majtistë e

Djathtistë (të posavluar të kapitalit egërshan),

Por dhe nga,

Mondialistë (shfytyrak)

Konservativistë

Idealistë (të molisur)

Moralizantë e,

Arrivistë (të molepsur)

Na mbro o Zot nga,

Mburracakët (e mejhaneve)

Tredhakët e

Hiperprodhuesit apo

Hiçbërësit

Kumtarët e

Thashethemtarët dhe

Veçanërisht nga,

Përbetues apo

Denoncues (të rremë)

Kolaboratorë

Hetues (vullnetarë)

Qefinpunues e nga,

Fatpajtues (bestytnorë) porse,

Njëkohësisht nga,

Servilosës a

Flirtuesë (vangoshë)

Sherbëtorë e

Mallkuesë (të vjetër)

Pseudovajtuesë

Gazmorë (cinikë) dhe,

Si të rënda supesh, na ruaj nga,

Hordhia

Zogoria

Lukunia e,

Bashkë me to, nga

Naciokratët (e shtirosur)

Vulgokratët,

Mullokratët e

Mafiokratët dhe,

Në fqinjërim të tyre, nga

Demon-kracia

Gëzofndërresa (sipas motesh)

Vetëshëmtimi e,

Harbimi (kopeist)

Mërgimi dhe,

Përherë nga,

Kuazi-europianët

Diplomatët (e dëgjueshëm nga kooperativa fisnore politike)

Filoaziatët e

Megalomanjakët (e shtuar),

Sikurse dhe nga rrëzoma e,

Papunësisë (së pafaj)

Apatisë

Varfërisë (kronike) e,

Rrjedhimisht nga,

Pritmëria (kotnare)

Mërzia

Bezdia e

Blasfemia dhe,

Gjithësesi na ruaj nga,

Ajatollahët (mbikëqyrës)

Tempullarët e

Idhujtarët, po,

Dhimbsurisht nga,

Predikuesit (e mefistos)

Neostambollitët

Konvertitët dhe,

Padyshim, nga syri i keq i,

Fanatistëve

Vehabistëve (të disiplinuar) e,

Jezuitistëve dhe,

Pse jo, nga

Lideristët (e shumëzuar)

Tenderistët

Opinionistët apo nga,

Solidaristët (fjalamanë)

Fetishistët

Idolatristët dhe

Nihilistët (e mërzitshëm)

E poashtu, nga

Rektorë (të partishëm)

Profesorë (tek ndihin politikën për të ndrydhur kulturën e revoltës),

Studentë (oborrtarë)

Doktorë (etikëprishur)

Mentorë e,

Ndrymë me ta dhe nga

Injoranca apo

Dijeblerja (industriale)

Polpotizmi e,

Plagiatizmi (i konsoliduar)

Miopizmi dhe,

Na çliro, o Madhni, nga,

Mesianizmi

Snobizmi (kolektiv) e,

Nepotizmi dhe,

Njëherësh nga,

Xyfëria (gati identitare)

Shpifëria

Qenëria e,

Skuthëria dhe,

Pokështu na parzmo atërisht nga,

Kanunëria,

Gjakësia (vëllashojtëse) e,

Ngujimsia dhe,

Aq dashunisht, nga

Mujshia (brutale)

Paligjësia e

Përunjësia

Por edhe nga,

Spiritualiteti (që s’qaset dot njëherë)

Gjenialiteti (i afishuar vetë kudo në shtylla udhësh, mure e porta) e,

Mediokriteti (lumturak)

Arroganca apo

E parasë xanxa

Ruana, ruana fort nga,

Provincializmat a,

Krahinarizmat

Purizmat (e kulluar)

Egoizmat e

Kosmopolitizmat (e falsuar)

Sigurisht dhe nga,

Radikalët (pa krahë)

Vandalët

Imoralët a

Çakallët (e ndërkryer)

Na dil krah dhe përballë,

Skribomanëve

Piromanëve apo dhe,

Kleptomanëve (serikë)

Kurvomanëve

Manenutave (të braktisura) e,

Skutave

Kërkojmë përulshëm mbrojtje nga,

Ankestarët a

Suflertarët

Pendestarët (e vonë)

Hënëmarrokët e

Atllarët (e paçertifikuar të Kombit)

Prijatarët dhe,

Natyrisht, nga,

Laraskat a

Korbat

Fakirët (hatërmbetur)

Sorrëshkinat e,

Sokëllimat

Të ligj e të shumtë janë dhe,

Vetëurrejtësit

Smirëzinjtë e

Qejfprishësit (zelltarë)

Kodoshët (neveritës)

Përnxirësit apo

Laryshirësit

Na ruaj nga ata, sikur poaq nga,

Iskariotët (kujdestarë)

Poliglotët

Konkubinët, e nga

Gjahtarët (e zejes a karrierës)

Lepurushët

Strucët e

Llaskucët

Mirëpo dhe nga,

Titajt (e vranshëm)

Titujt (e huazuar e t’stërgjatë në kierarkisë lodhëse)

Suporet e

Llogoret (e lavdisë)

E gjithmonë nga,

Ngutësit

Tutësit

Kukuvajësit e,

Sidomos nga,

Sheshet (vocërrane, sa vocërrane për bustet e shumtë!)

Përleshjet e

Përqeshjet dhe,

Prapë nga,

Gënjeshtarët (mashtrues)

Lajkatarët e

Vrastarët dhe,

Mos na lër kurrë nën krusmën e,

Sodomistëve

Vetëshkërdhyesëve a

Edipistëve dhe,

Tevona na ruaj se plasëm nga,

Retorët (bajatë)

Dredhorët e

Pështymorët, dhe

Nga terri i,

Ksenofilëve (të sprovuar)

Kriptopedofilëve

Kopilëve dhe,

Gjithaq i,

Përdhosjes

Pështirosjes a

Munxosjes

Dhe, sërish, nga,

Deliri (i përsosmërisë)

Luciditeti (kaq i rrallë)

Misionarizmi e

Heroizmi (pagan) dhe

Përgjërohemi për rojë nga,

Fatthënësit (ndikimorë)

Kundërthënësit

Keqthënësit

Mosthënësit (e përjetshëm)

Nder – humbësit dhe,

Nder – shkelësit!..

Të gjithë, apo pothuajse çdo popull, racë fe e gjuhë, vuajnë vrajë të tilla apo të ngjashme: cene, vese e ligësi, por, ndryshe nga ata, për shqiptarët, me sa duket, krijuesi s’ kishte kursyer dorën. Ndaj i lutemi Hyut të na mbrojë, jo nga prania (“Njeriu është krijuar i dobët”) e pashmangshme, por nga tepria e tyre.

Amin!

R. Kasumaj