FISHTËS /
Nga Isuf Luzaj/
Concerto/
Allegro/
Burimi te zalli nën hënë udhëtimin/
Tek qau e ndaloi./
Bilbili malor/
Mbi lulet bërbuqe të pishës cicrrimin/
Në fllad mëngjesor:/
E preu, e ndau, e, e pushoi./
Kreatyra gjallore/
E ujit, piskatse, tek ikte, vishkllimin/
Nën valë të rrepta të plakut dimror/
Me ndejenjë mugullore/
E këputi that, veshi ngrehosi/
Fare s’pipëloi,/
Natyra e gjithë me dimra e vera/
Me pemë e shtazë e kreatyra të tjera/
Heshti:
Një fytyrë shenjtëesije u duk sikur deshti
Të ndëgjojë
Atë tingull të ëmbël që zu të prodhojë
Një shpirt I madh I gjërë e I trishtuar
E rrezët të gjitha I ndau caktuar
Seicilli n’udhë të tija
Një hije të zezë bota ish mbuluar
Me yje lozi shah, Mat, vetë Perëndija
Botën gjith e bëri e e bëri rop të saj
Rruzujt vdiqën e lënda e tyre
Iku ngadalë, si këngë në bylyre
A si vaj
I një nëne plakë për të birë q’u palos.
Shqipet shqipot dhe nën shqiponja
Një mjegullë t’rënd ishin errsuar
Një tingull lyre
U ndëgjua atëher or Zot
Një gjisht Zaroastre i madh sa hapsira
U ënt, nëpër sfera të gjakut Shqiptar
Tregoj shpirtin e madh të pa vdeksuar
Atë shpirt të frymzuar
Ndjenjash të tija
E në të gjithë pamë, e djalërija
Bres pas brezi do t’a mbajë mënt
Këtu në këtë vent.
Fjala e shenjt që jehoj qe zotrote
Kushtrim legjendar qe Lahuta jote
Or Zot që tinglloi tek Ty
E LEKET pran saj I mblodhi
Zjarrin në dej t’arbrorit e hodhi
Dhurata të shënjta të Zotit t’Madh Hy.
Oh po u hidhrove t’padrejtës shekullore
Shqipot e egër një nga një për dore
I zure, u fole e u tregove
Bijt e kujt ishin, e detyrat që kishin
Detyrat e shenjta të nderit të tyre
Tinglloi at-her ajo fare lyre
Mbi fushat pjellore
Në brigje të zalltë lumënjsh argjëntar
Në kum të breshëritur të hupët si ar
E mbi male prej bore
Ti
Dritë
Brezit t’ri
Dhe q’at ditë
Agimi veror
Shëndriti ëmbël ne
Lype t’bëhshe theror,
Për liri nder e atdhe
Fyelli kushtronjës frymzoi
Gjaku t’ënë të zjarrtë në vite
Një hershi
Një komp të tërë në këmbë e ngrite
Mbi zjarr kush mundi m’I pari vrapoj.
E kushtrim më I mire në botë s’u pat dhënë
Vec atij të bilbilit Frashërit zë madh.
Kur fyelli kushtronjës që me frymë I fryve
Të ra në dorë
Fiset kombi e rraca t’u përgjunj
Shpata vetëtima e armë të lara
u-kkryqëzuan përpara teje
me shkëndi rrufeje
e me frëngëllime
Burrat në gerxhe si shqipet në erë
Ball e vetull gjak e gryka me vrerë
Arbreshkat ngarkuar me bore
Q’e shkrinin
E bijve luftëtarë
Uj’ u a epnin t’a pinin
I pe!
Dejet e grisur të shqipove bujar
Kuqën cdo shkëmb e cdo bucë dheu
Balli I tyrej m’kuror dafin e ar
Bëri cdo gërxh altar memedheu.
Arbreshi I Shashicës me zjarr nëpër deje
Stërnipt e Komnenvet që në shekuj që’shkuan
Mbi shpata u betuan
Arbreshi I Cikës në maja prej veje
I ujit boror me flakë rrufeje
Rritur me shpënt e egra në natyrë
Gaboi I Gramozit e I Lunxhërisë
Që në tym zjarr’ e mjegull I dha sisë
E ëma kur lindi
Shqipua I Tomorit Dodanës kreshnike
Që n’muret e vjetra në kohra jetike
La fame zulmë madhi tek derdhi gjak
Një popull të egër aziatik e bindi
E e hodhi në lak
Atë bishë myxyre
Leka sy kuq vetëll madhi Hotit
Tmeronjës, flakën e barotit
Armikut I a fut në zemër e në sy
Leka I Grudës porsi vetëtima
Si hastrit bje në luftë. Si bubullima
Shpata e tij gjëmon.
Shaljani trim I hollë e I gjatë
Që luftën me t’mirë e bën nëpër natë
E plagëve të tija kurrë s’u ankon
Si bishë e tërbuar merr udhën përpara
E ti o shpirt I madh me gojë të Martit
U flet:
“Urra djem u dhasht e mbara”
Në statutin t’ënd këta janë skalitur
Marash sy vetëtima e Oso rrufeja
Askujt më shumë s’I ngjajnë
Se kastriotve që kur u the eja
E u bë beja
Në zjarr ranë
Zonjushëza shqipe, zonjë në vete dolli.
. . . . . .
Kënga jote lumturinë e mbolli
Kur e pe shqiptarin ashtu si t’a kish kënda
E këndove ëmbël e e përkëdhele
Herojt e ketij kombi janë fryti I pendës t’ënde
Gjaku I nxeht që n’a vlon nëpër deje
E kemi zjarr të marrë prej teje
Rilindjen e shpirtit na I fale ti.
Pomendoren e kombit të platintë e ngrite
Bijt e mëmëdheut në të I skalite
Burra të cilve kur fringllonte ajo pallë
Botën drithmonin e rrallë
Dielli të tjerë si ata pa.
Piramid e mermertë që ti themelove
GJuhë e popull me të lëmtërove
E I pasqyrove
Të mbet ty gur mos harrimi
Për ne mbeti altar gjunjëzimi
Kur po falemi te Zoti
E si do që t’a bjerë stina e moti
Emri yt për ne ësht plot “Një Shenjtësi”
Statutn t’ënt të Shenjt e mori “Përjetësi”
Koha nuk ka të bëj fare me të.
Bota jote me ndjenja bujare
Shëmbëll do jetë për rracën shqiptare
Në vijat e gjëra të jetës së saj
Ti dhe vetëm ti
Parathe popullit udhën e shpëtimit
Këndove me laved gazin e fitimit
Këtë vetëm ti e ke bërë
Një njeri bën të njohur një popull të tërë
Në fletët e kohës ngadalë e skalite
Në stina e vite
E atë mëngjezin e ftohtë të nëntorit
Kur pranë një deti lot I arbërorit
I shkiste mbi faqe, mbi një varr tëmath
Burrat e kombit rrinin gjunjëzuar
Përpara heroit veprash të shkuar
Q’e bëri Shqiprinë gëzimin si a pa
Se iku e e la,
Adagio
Atë ditë or Zot zana jote qau
Me lote në faqe e në shoqe e ndau
Hidrimin e saj
E zun dhe ato të ckriheshin në vaj
Pastaj ajo hipi
Te shpell e Petritit
Mbi mal të Bishkasit
E Asaj të Tirteut I thirri e I tha
- Ti s’erdhe të qaje me mua që mbaj zi
Por qofsh sa për vete un s’ta kam lakmi!
Ndënji dhe pak e lotet I fshiu
E bashk me një erë veriu
Notën e lshoi
Vark
E zëri sajë jehoi
Sa lark e shumë lark.
- Oj ti e bukura ne ora perrallzore
Oj ti Herë zonja
E ti o Afërditë dashurore
Broj ti Kaliope sy shqiponja
Oj ti Melpomenë, oj ti zona e Tirteut
Pa ndëgjoni një zanë shqiptare
Te vjeshkve Ljubotimit
Burimesh të akulltë të uji të Drinit
T’Arbërit
Që këndova në të katër anët e dheut!
Dije oj zanë e lumtur dija
Moj e gjezdisura hije më hije
Dije se kenga m’e bukur hyjnore
S’u gjet vetem tek ju e s’u gjet vargu pike platin
Vetëm tek ju. E as kurrë kushtrim
Kaq të forte ju s’kini dhën kurrë
Sa që me mija armiq vec një burrë
Të qëndrojë në luftim.
Jo vetëm Ju dijtët t’këndonit së pari
Fitimet e larta të popujve t’vjetër
Jo vetëm ju late zulmë në letër
E ngadhnjyesit I vutë kurorë ari
Jo vetëm ju ndër sfera bujare
Me Zot Pindarin fluturuat
E atje lart Zotin vështruat.
Jo kurrë e as fare
As ndryshe Tirteu
As Homer famë madhi
Dot s’e pat thënë
Kushtrim kaq të zjarrtë si ky që imzot
M’Lahutë amalcorë rracës arbrore
Po I thëret sot
Ashkush s’e ka then dot.
Me mija shekuj dot’ jehojë eteri
Frym’ e t’im zot vjen nga Jupiteri.
Këtë melodi të këputur në shpella
E në gryka të thella
Me oshëtima
Në lisa të lartë ku qëllon vetëtima
Jehoi e lumtura lugin
E Malit Ljubotin.
Ja o I madh c’thosh e lumtura zanë
Atje në veri, e botës m’at anë
U ndëgjua jehona e saj
Mërisë, Ora e Qorrit t’ndëgjuar
Mbi varr t’llionit ngurruar
Filloi të qaj
Allegro Finale
Oh merri të lutem këto lulet e mija
Të rëna prej ere nga zonjë selvija
Brenda në vorrezë
Vorreza e madhe varre ka me mija
Por s’gjendet një emër as një pllak e shkruar
Për t’u kujtuar
Cila familje paska mbetur e zezë
Për trupat heronjsh që kalb balt mavrija
Oh po vorrez e heronjvet shqyptarë
Që për komb flamur e atdhe jan ndarë
Nga jetat e reja
Vorrez e heronjvet luftash të tua
Që ti u a ke hua
Pomendoren e madhe të kombit t’ënë
Ata u nisnë kur pat qënë bër beja
Kur paten ndëgjuar që ti thoshje: “Eja”
Tash Lahutës t’ënde I a kërkojnë zënë.
Ku rata jetonin or Zoti im hyjnor
Atdheu gjendej në buzë të humnerës
Vetëm vdekja e tyre vëndin arbror
I a hiqte nga duart bishës n’prak t’derës
Që po e gëlltit’ te më së fundi
Pa menduar Perëndi
Ata u lëshuan si lshohet rrebeshi
Lëftuan pa frik si lëfton arbreshi
Burrat më këmbë
Vetëm shesh për shesh
U ndesh, luftim I pa barazuar
Si Anteu me armikn e tërbuar
Herkulin përrallzor. Të gjith dhëmb për dhëmbë
Shqipua I Arberit lëftoi
Armikn’ e tmeroi.
Atje u bë tym e flake e mjegull
Bota gjithë u ngëthye në crregull
Dolli uji I zi!
Dheu u ca u bë zgavër e vrima
Malet e pemët e gjata vetëtima
Për dhe I ka shtri.
Botën të gjithë e drodh si tërmeti
Deri yjet cuditen me veti
Udhën e ndërrojnë
Djelli I kuq si I gjakosur
Rruzulli I gjithë merr si të plagosur
Duket se Shqipua lëfton
Për besë lëfton në këmbë shqiptari
E ikën përpara kush të vejë m’I pari
Armikun t’a zerë me dorë
Zjarr e mjegull për dhe e për erë
Me gojë shkrrumuar mbushur me vrerë
Kocka të cara nëpër shkëmbenj
Gjaku rrëke
Trajtoi lumënj
Lumënj gjaku që rrjeth tatëpjetë
Shqipua në këmbë qëndron
E lëfton
E shënon
Me sy të rrëshqepur bërë kupë filxhan
Të qofsha falë aman Zot aman
Lufta pushoi e I huaji iku
Shqipua c’duku cdo gjurmë armiku
E tymi I barotit t’luftës kur nga qielli
U ngrit përpjetë
Për të then te Zoti sipër në për retë
C’pa në këtë jetë
Në mes një pylli një mjegull të zezë
Mbeti një vorrezë
Me varre me mija
Ku hidhsi përralli e driza ka mbuluar
Heronjtë q’I dogji Atdhe Dashurija
As një pllakë atje njeri s’e ka shkruar
Ja lulet selvish të heronjvet mbuluar
Me baltë të zezë
Janë këta lot që po më bijen mua
Këtyre hernonjvet Epopoenë hua
U a ke ti or Zot!!!
E si vjet si sot si mot
N’atë yorrezë në mes selvish t’mija
Mbuluar pirgje lulesh që hija
Ftohtëson
Pushojnë or Zot Heronjt e Kombit t’on.
Në mbrëmëje aty vonë
Nga kok e cdo varri
Dalën cikëndi nure cika zjarri
Atje vjen edhe një Hy
E rri me ta. Un këndoj Haj Botë Haj
Kur lodhem nga fyelli I care,
Filloi duke qarë
E ckrihem në vaj
Por o Zot as njeri
S’do të më ndëgjojë se thon jam I ri
Ashkush s’do të dijë se qaj se ankoj
At botë un foshnjës në vesh I këndoj
I këndoj fosnjës e varrit
Që nxjerr shkëndi zjarit
Hyu I varrevet fillon t’më pushojë
Me gjishtin tregonjës q’e pështet përmbi gojë
- Ka kush ti qajë
Me lot e me vajë
Këta – më thot I madhi Hy.
“Heronjtë dëshmorë or Zot kërkojn Ty.”
Druvarit
të
Qafës së Vreshtavet
nga Isuf Luzaj
O ti druvar, që me spatën e ngarë
hedhur në qafë zë udhën e mbarë
që në mëngjes e n’agim të parë
I bje pishës së lartë e e rrëzon,
Ndalou të lutem shumë e ndëgjomë mua
Sa herë të shtrihec të picë ujë në krua
Fytyrën t’ënde ti ke për t’a parë
në ujë: si të nëmur si nga lija e vrarë
në eshtra e lodhur e syri i carë
nga nëmat mallkonjse që druri t’ka dhënë
sa herë q’e ke prerë
e Zoti dhe bimvet u a ndëgjon zënë
Po ti a e ndëgjon?
- Ja’ kricma e trungut që kur e can rënkon.
Pastaj mos harro se cdo pemë e lartë
me moshën e vjetër tregon kohën e artë
Ai ah i madh që ti pa mëshirë fare
prej reje ku piqej me të e në dhe
Te shtritur sa gjerë e gjatë e shkurton
Esht për të gjitha kohët legjendare
Krenar që ndodhit e kombit dëshmon
Gjakun e ri të flijes djaloshare
…………….që për atdhe
…………….pa u trembur ra
…………….Syri i tij e pa
Tek ai ah buz’ atij burimi
Pështeti shpatullat e gjëra burrërore
……………luftëtari trimi
e plagës së plubmit madh në krahruar
……………si pëndë ndalimi
të gjakut, i vuri një feste verore
Si currjegë cesme tatëpjetë rridhte gjaku
……………në rrënjët t’atij ahu
dufeku në sy e në këmbzë rrih dora
- O djema përpara se u muar zjarr Vlora -
bërtiti goja e luanit nga vreri
……………e me burrëri
mësynte si tigri armikun e ti
e shkonte gjaku rrëke
si gjaku i kaut me shkumë qe theri
……………mishtari i zi.
- O djema përpara
Kush të vdes për atdhe! -
……………Tha goja e tij.
I përgjunjur burri me këmbë të ndara
nga turpi, u unj e nduku n’at ah
ku kish mbetur në eshtra qindra vjet përpara
stërgjyshi i tij në luftë si rrufe
e u ngrit luftëtari pa thenë një Ah
- burra me dorë me palla të lara
O burra o djema kush të vdes më përpara
…………….Kush të vdes për atdhe -
E shkuan pas sajë stina luftëtare
Q’i soditi mirë ajo pemë legjendare
Që nga gjaku i barotit e tek gjaku i heshtave
I ka parë nëpër shekuj ajo qafa e vreshtave
C’do buce gjelbrine ësht ngopur me gjak
Kur fisi i shqiptarit dha e mori hak
Dëshmitarë tek janë ato pemë të larta
Që mbëllyjnë në moshë kujtime të arta,
Prandaj o druvar të lutem ndalo
spatën e shpejtë e rri pak e mendo
se sa ahu që pret ësht i shenjtë për ne
……………..Për komb e atdhe
T’a dicë ti, t’a dinte spata jote
Se ahu i madh që pa mëshirë zotrote
…………….po e pret
Sa vleftë pati në kohët që shkuan
me njerzit e vjetër që fare u harruan
……………Ti kurrë s’e pret
Atje nënë hije për anë burimit
heronjt e një kombi e bënin betimin
Krahët me shpata zgjatur kryqëzuar
përmbi armët e lara nderuar
Në luftra ku gjaku pat marrë kullimin
E bërtisnin burrat një zëri
që kush e ndëgjonte e ngiste hajgërri
-Na burrat e maleve betohemi për Besë
Të vdesim në luftë për mëmëdhe
Asnjë i gjallë nuk duhet të mbesë
Përpara se armiku të shkelë ndër ne.
E pastaj si gjarprinj e astrita mali
I visheshin pyllit ai farë djali
E bëhej lufta e tmershm sa s’ke.
Kur turma barbare me shuma e mësynte
Djalërija shqiptare për pritë i vinte
Armikut, kraharorin e saj
E vetë ferri me turmat e tija
Të ngrihej mbi dhe e vetë mizërija
Botash të egra të vinte kundër ne
Shqiptari kurrë nuk do e lshonte
pritën e fortë që me dhëmbë e mpronte.
O krahë të druvarit e ti spata e tija
Kini mëshirë pse ahu zotrija
që gjysmën e pyllit të madh e mbulon
Ka parë në burra se si mbahet beja
Si shkëlqejnë shpatat nga fjala dhe theja
Se si merrte flakë era dhe reja
Kur luft’ e pa ndarë një vënt e tmeron.
Oh ai ah me syt e tij i ka par
…………….Heronjt legjendar
…………….të kombit Shqiptar
Prandaj o druvar të lutem mos e pre!
(Marre nga “Rrefimet” (1932)